Samvinnan - 01.04.1971, Blaðsíða 43

birtist í þeirri vitund, að tryggja betri,
jafnari réttindi og jafnari aðstöðu allra
manna hvar sem þeir búi í heiminum.
Sú bylting sé nú á frumstigi, en hún
verði að þeirra dómi ekki stöðvuð, og
áhrif hennar kunni að verða slík, að eng-
inn fái séð þau fyrir.
Tilgangurinn með því að afhenda for-
seta Bandaríkjanna umrædda áskorun og
greinargerð var sá að vekja athygli hans
og bandarísku þjóðarinnar á þeim ger-
breytingum, sem séu á næsta leiti, svo
að haga megi stefnumótun og ákvörðun-
um í samræmi við það.
Toynbee um
heimsbyggðarborgina
Á síðasta ári komu út tvær bækur, sem
báðar taka til meðferðar viðfangsefni, er
snerta framtíðarþróunina, þótt með ólík-
um hætti sé. Annað er rit eftir brezka
sagnfræðinginn Arnold Toynbee, sem
nefnist líorgir á hreyfingu (Cities on the
Move). Hitt er bók bandaríska mann-
fræðingsins Margaret Meads, er ber heitið
Menning og þátttaka, Rannsókn á djúp-
inu milli kynslóðanna (Culture and Com-
mitment, A Study of the Generation
Gap). Ég mun að lokum í þessum inn-
gangskafla gera þessum tveim ritum
nokkur skil.
Riti Toynbees er ætlað það hlutverk að
vekja athygli á þeirri staðreynd, sem
hann telur blasa við, að borgirnar muni
stækka og breiða sig út yfir stærri og
stærri svæði í veröldinni. Vegna þessa er
nú í uppsiglingu ný fræðigrein sem á vís-
indamáli er kölluð „ekistiks“ en það ber
að útleggja „fræðin um búsetu mann-
kynsins", til aðgreiningar frá „ökológíu",
en það eru fræðin um samskipti lífver-
anna og umhverfisins og eru eldri fræði
og að sama skapi þróaðri. Ekistiks, fræð-
in um búsetu mannkynsins, eru nú meira
og meira að verða fræðin um borgirnar.
Hugtakið stórborg er að verða lítilmótlegt
og alls ófullnægjandi til að lýsa þeim
borgum eða borgasamsteypum, sem nú
eru að myndast. Gripa verður til nýyrða-
smíðar úr klassískum stofnum, tala um
borgasamsteypurnar sem „megalópólis“,
sem séu á góðri leið með að þróast yfir í
ekúmenópólis, heimsbyggðarborgina, þar
sem veröidin öll verði í ákveðnum skiln-
ingi að einni samfelldri borg og núver-
andi landamæri hverfi eins og af sjálfu
sér í borgarsamfellunni miklu.
í bók sinni vitnar Toynbee í upp-
hafsmann hinnar nýju fræðigreinar,
dr. Doxíadis, en sá hafði árið 1968 gefið
út bók, sem hann kallaði Ekistiks — Inn-
gangur að fræðum mannlegrar búsetu
(Ekistics — An Introduction to the Sci-
ence of Human Settlements). Toynbee
fær leyfi til að birta mynd úr þeirri bók,
en þar gefur að líta heimsbyggðarborg-
ina, ekúmenópólis, eins og hún mun verða
við lok 21. aldarinnar, en þá hefur hún
náð að breiðast út svo að segja um gerv-
alla veröldina, þótt veruleg svæði séu
enn utan hennar, svo sem ísland.
Það segir sig sjálft að þessar breyting-
ar á búsetu mannkynsins munu hafa hin
mikilvægustu áhrif á líf þess allt og
hugsunarhátt.
Arnold Toyribee.
Djúpið milli kynslóðanna
Bók mannfræðingsins Margaret Meads
er næsta frábrugðin bók Toynbees, og í
henni birtist allt annar hugblær. Þar er
leitazt við að gera sér grein fyrir því
djúpi milli kynslóðanna, sem nú er að
verða ljósara með hverjum deginum.
Kynslóðir hinna fullorðnu, þeirra sem
komnir eru yfir þritugt, og kynslóðir hinna,
sem eru innan þrítugs, eru meir og meir
að fjarlægjast, báðum hópum til óbætan-
legs tjóns. Hvað veldur? Bók Margaret
Meads reynir að finna svar við þeirri
spurningu. En svarið liggur ekki á lausu,
og það er engan veginn auðvelt að finna
það. Höfundurinn nálgast verkefni sitt
með því að kanna fortíð og nútíð og
draga af því ályktanir um framtíðina. Við
þá könnun telur Margaret Mead sig geta
greint þrjár ólíkar menningarheildir.
í fortíðinni voru menningarheildir
mannkynsins það sem hún kallar post-
fígúratívar, „fornmyndaðar“. Þá tóku af-
inn og amman að sér fræðslu og upp-
eldi barnabarna sinna, með þeim árangri
að lífsreynsla þeirra og fortíð varð fram-
tíðarreynsla barnabarnanna og þannig
að lifandi nútíð kynslóð eftir kynslóð. Á
ævi þeirra kynslóða, sem nú eru yfir þrí-
tugt, varð á þessu alger breyting. — Forn-
myndaðar, post-figúratívar menningar-
heildir mega heita með öllu horfnar, og
algerlega í flestum þjóðfélögum Vestur-
landa.
í staðinn eru nú komnar það sem
mannfræðingurinn kallar kó-figúratívar
menningarheildir, „sammyndaðar" heild-
ir, en i þeirri sérstæðu nafngift felst sú
sannfæring höfundar, að lengur sé hvergi
á Vesturlöndum um að ræða eina sam-
stæðu eða samfellda menningu, heldur
séu margvíslegar menningarheildir sam-
tímis í hverju þjóðfélagi og allverulegur
munur á, bæði að þvi er inntak og eðli
snertir. Hitt er sameiginlegt, að heildirnar
viðurkenna tilverurétt hverrar um sig og
telja mismuninn eðlilegan og sjálfsagðan.
Það er einnig sameiginlegt, að þessar
ólíku heildir grundvallast að mjög tak-
mörkuðu leyti á framlagi fjölskyldunnar
eða þeirri mótun, sem einstaklingarnir
hafa orðið fyrir í heimahúsum. Hver heild
hefur orðið fyrir áhrifum annars staðar
frá og þeim slíkum, að þær mörkuðu
stefnu og breyttu lífsafstöðu. Hver menn-
ingarhópur á sina spámenn og spekinga,
og til þeirra eru viðhorfin og lífssannind-
in sótt. Ástæða þessa er ekki sízt sú að
engar kynslóðir í allri veraldarsögunni
hafa sjálfar upplifað og reynt slíkar
breytingar og byltingar og þær, sem hér
er um rætt. Þær kynslóðir búa því yfir
reynslu og þekkingu, sem aldrei hefur
áður verið tiltæk neinum kynslóðanna,
sem samtímis byggðu jörðina.
En það haggar samt ekki hinni stað-
reyndinni, að einmitt nú eru að vaxa úr
grasi og komast til vits og ára kynslóðir,
sem öðlast þegar í æsku nýja mynd af
veröldinni og sjá allt í nýju ijósi. Það eru
kynslóðirnar innan þrítugsaldurs, sem
eiga svo erfitt með að átta sig á hinum
kó-fígúratívu menningarheildum, hinum
„sammynduðu" heildum sem reynsluna
hafa og völdin. — Það sem greinilegast
skilur á milli er sú ljósa vitund hinna
ungu, aö veröldin öll er ein heild, mann-
kynið allt eitt samfélag. Timaskyn og
fjarlægðarskyn hinna fullorðnu er allt
annað. Kynslóðirnar yfir þrítugt lifa i
þeirri öruggu vissu, að óralangt sé á milli
landa og heimsálfa, þrátt fyrir þotur sín-
ar og fjölmiðla. Og þær kynslóðir eru
jafnöruggar og sannfærðar um hitt, að
menningarlega og félagslega sé um svo
mikinn tímamun að ræða á þeim þjóðum,
sem lengst eru komnar eins og kallað er,
og hinum, sem skemmst hafa þrætt fram-
þróunarbrautina. Hvort tveggja horfir
allt öðru vísi við frá sjónarmiði hinna
ungu. Öll veröldin er vanþróað samfélag;
þar getur aðeins verið um stigsmun að
ræða, en engan eðlismun. Iðnþróuð þjóð-
félög, sem svo eru kölluð, eru líka á marg-
an hátt vanþróuð, og það jafnvel miklu
meira en nokkurn grunar.
Hinar ungu kynslóðir hljóta aldrei sam-
anburðarhæfni eða möguleika hinna
eldri. Og þær eldri eiga næsta erfitt með
að átta sig á því að sú veröld, sem þær
hafa skapað börnum sínum, skuli virðast
jafnmeingölluð og hún sýnist sjónum
hinna ungu. — Margaret Mead sér aðeins
eina lausn mögulega á þeim vanda sem
við blasir. Eldri kynslóðir eiga svör, en
geta ekki borið fram þær spurningar, sem
mestu máli skipta. Ungu kynslóðirnar
geta ekki upp á eindæmi fundið svör við
þeim spurningum sem áleitnastar gerast,
en þær geta búið spurningunum búning
og sett þær fram í auðskildu formi.
Spurningarnar verða hið mikilvæga
framlag hinna ungu; svörin aftur á móti
hinna eldri. Takist þessi samvinna eru
fyrir hendi forsendur nýrra menningar-
heilda, pre-fígúratívra — myndaðra fyrir
sig fram i óljósu hugboði, menningar-
heilda sem eru í upphafi jafnviðkvæmar
og veikburða eins og nýfædd börn, en
búa yfir áþekkum, óvæntum eiginleikum
til þroska og vaxtar. 4
43