Samvinnan - 01.04.1971, Blaðsíða 16

miklu leyti. Þegar ég var barn
og unglingur, var okkur kennt,
að fiskveiðar væru frumstæð-
asti atvinnuvegurinn, því það
væri bara að taka; landbúnað-
ur væri næst, þvi þar væri lika
lagt í jörðina; en iðnaður væri
fullkomnastur, því þar væri allt
búið til. Nú hefur þetta alveg
snúizt við. Iðnaður er mesta
rányrkjan, landbúnaður er
nokkur rányrkja, fiskveiðar eru
minnsta rányrkjan. Ég er ekki
búinn að átta mig á þvi, hvaða
efnahagsstefna verður uppi ár-
ið 2000, en ég er á því að þá
muni allt kollvarpast. Þjóðar-
framleiðslan kann að verða
talsvert meiri þá, en hvaða
vandamál þá verður við að etja
er meginspurningin.
Jónas: Ég held að við verðum
fyrst að sjá algera stefnubreyt-
ingu í mörgum þróunaratriðum
heimsins, að því er snertir
fólksfjölgun, mengun og ýmis
önnur einkenni — við verðum
að sjá vendipúnkt. Ef við spá-
um aukningu á öllum sviðum,
þá sjáum við náttúrlega, að
maðurinn kafnar senn hvað
líður í eigin úrgangsefnum.
Þessvegna er nauðsynlegt að
beygja af. Þetta er ekki svo
mikið vandamál i hinum vest-
ræna heimi. Takmörkun fólks-
fjölgunar er þegar orðin stað-
reynd þar. En vandamálið
liggur hjá öllum hinum þjóð-
unum. Þó vestrænar þjóðir
haldi því fram, að nú sé búið að
menga heiminn nægilega mikið
og reyni að stöðva þróunina
eða snúa henni við með al-
þjóðasamþykktum um úr-
gangsefni og annað þvíumlikt,
er hætt við að vanþróuðu lönd-
in neiti að hlýða, einfaldlega
vegna þess að þau ætli sér að
iðnvæðast og komast á sama
efnahagsstig og hinn vestræni
heimur. Þetta höfum við til
dæmis séð hjá Kínverjum í
sambandi við kjarnorkuna:
Þeir sprengja sínar sprengjur
þó Rússar og Bandaríkjamenn
komi sér saman um geislavarn-
ir og þvíumlíkt.
Ágúst: Reynsla undanfarinna
ára sýnir að mengun eykst með
aukinni neyzlu. Það sem okkur
vantar tilfinnanlegast er raun-
verulegar undirstöðurannsókn-
ir, svo við vitum til hvers er
hægt að nýta auðlindir okkar,
og þar má til nefna þaravinnsl-
una á Reykhólum. Enginn veit
enn, að hve miklu leyti má nýta
þarann þar, því allar undir-
stöðurannsóknir vantar. Það
hefur verið gengið of langt í
eingöngu hagnýtum rannsókn-
um hérlendis. Varðandi það
hvernig gengið er á höfuðstól
náttúrunnar, finnst mér mik-
ilsvert að gera sér grein fyrir,
hvernig nýta megi afurðir okk-
ar betur; til dæmis er skyn-
samlegra að setja fiskinn í svín
en gúanó, og með því móti
auka hagvöxtinn að einhverju
leyti.
Jónas: Að setja fiskinn i svín
og gúanó er nákvæmlega það
sama.
Steingrímur: Mér finnst menn
þurfa að gera sér grein fyrir
því, að það verður breytt lífs-
gildamat sem hægir á hagvext-
inum, en ekki geta okkar, því
við getum án efa aukið hann
verulega, þó það sé kannski
ekki ótakmarkað. Nýja matið
breytir vitanlega þeirn kröfum
sem við gerum til hagvaxtar.
Bjarni Bragi: Þetta mat kemur
i rauninni fram i hagvextinum
líka, þvi hagvöxturinn verður
með þeim hætti, að það verða
stöðugar strúktúrbreytingar, og
þjónustugreinar þar sem menn
eru sífellt að dedúa hver við
annan eru að verða æ gildari
þáttur í hagkerfinu, og þær eru
hluti af þeirri spá, sem gerð er
um framvinduna. Það sem er
alvarlegt er annarsvegar upp-
þurrkun auðlinda, sem kunnur
hagfræðingur, Kenneth Boul-
ding, talaði um fyrir mörgum
árum, en hann óttaðist að það
yrði aldreifing (entropy) nýt-
anlegra efna, og hinsvegar það,
að iðnaðurinn, sem er afkasta-
mikill við að skila af sér efn-
um, sem hann þarf ekki að
nota, valdi aldreifingu meng-
unarefna. En hagvöxtur er i
rauninni sama og vöxtur tekna.
Og tekjur eru það sem menn fá
nettó. í strangasta skilningi er
Geir: Eigum við þá að reyna að
draga upp tvær gagnstæðar
myndir af framtíðarmöguleik-
unum? Annarsvegar áfram-
haldandi hagvöxtur, í líkingu
við það sem verið hefur, en
eitthvað hægari. Hinsvegar
mjög róttæk breyting á öllum
viðhorfum í sambandi við hag-
vöxt með aukinni áherzlu á
minni vöxt og betri nýtingu og
aðlögun að lífrænni hringrás
náttúrunnar. Ef við síðan snú-
um okkur að samsetningu at-
vinnuveganna árið 2000, hvern-
ig verður hún orðin þá?
Bjarni Bragi: Frumframleiðsla
10%, úrvinnslugreinar 45% og
þj ónustugreinar 45% að mann-
afla.
Geir: Líkt og er í Bandaríkj-
unum nú.
Bjarni Bragi: Já, en þeir eru
víst að þróast framyfir þetta
með þjónustugreinar.
Steingrímur: Þegar menn tala
niðrandi um þjónustu, er rétt
að gera sér grein fyrir því, að
árið 2000 verður vinnutími
skemmri og meira að segja
sumir sem kjósa að vinna ekki,
ekkert hreinar tekjur nema það
sem menn fá með því að virkja
sig inná náttúrustraumana,
sem halda áfram með eilífri
hringrás, en eyða ekki jarð-
bundnu kapítali. Þó við séum
komnir langt með möguleika
sjávarútvegsins, þurfum við
ekki að óttast að hagvaxtar-
möguleikar okkar séu úr sög-
unni. Það eru margir aðrir
möguleikar.
Björn: Það er einsog menn
geri ráð fyrir minni áhuga á
hagvexti þegar framí sækir.
Ennþá hefur þess ekki gætt.
Það er þvert á móti einsog það
sé lögð stöðugt aukin áherzla á
hagvöxt, eftir því sem hagvöxt-
ur hefur staðið lengur. Það er
jafnvel einsog mönnum létti,
þegar því er haldið fram að
maðurinn sé í raun og veru
ómettanlegur. Ég held að vitn-
eskjan um takmarkaða fram-
leiðslugetu jarðarinnar muni
frekar hafa áhrif í þessa átt, þ.
e. minnka áhugann á aukinni
vöruframleiðslu, en mannshug-
sjónir mannúðarsálfræðinga
skýri það mál lítið.
en fá bara einhver lágmarks-
laun, sem eru ákveðin til dæm-
is með lögum, og allt þetta fólk
þarf að gera eitthvað við sinn
frítíma, það krefst aukinnar
þjónustu.
Sigurður: Við verðum lika að
gera skarpan greinarmun á
einkaþjónustu og samfélags-
legri þjónustu. Það verður fé-
lagslega þjónustan sem þarf að
aukast og mun gera það, en
þjónusta einkaneyzlunnar að
sama skapi dragast saman.
Hildur: Mér finnst ekki hafa
komið fram, hvort okkar hag-
vöxtur sé bundinn því sem
kemur frá okkur sjálfum, og
hvort hann er nauðsynlegur
eða ekki.
Sigurður: Eru 20 erlendar ál-
bræðslur teknar með í þessa
útreikninga?
Bjarni Bragi: Það skiptir ekki
öllu máli. Þegar talað er um
hagvöxt, eru alltaf dregin frá
erlend hráefni og önnur erlend
aðföng, þannig að um er að
ræða þann verðmætishluta sem
við sköpum sjálfir. Hann getur
kannski verið nokkuð stöðug
Samsetning
atvinnuveganna
16