Samvinnan - 01.08.1972, Síða 15

óvissu um lausn, á meðan stór-
þjófur eða nauðgari afplánar
nokkurra mánaða fangelsi. Hér
er það sem réttlætiskennd
fangans vaknar, tilfinningin
fyrir hinu óljósa jafnvægi
milli afbrots og viðurlaga,
einkum tímalengdar þeirra.
III. Ófrelsi
Frjálsræðissvipting, hvort
sem er í fangelsi eða hæli, fel-
ur í sér verulega skerðingu á
sjálfstæði og athafnafrelsi vist-
mannsins og rof á margs konar
tengslum við umheiminn.
Skulu hér nefnd nokkur at-
riði:
1) Fangi dvelst allan afplán-
unartímann ýmist i fangelsis-
byggingunni eða á útivistar- og
athafnasvæði fangelsisins. Skv.
reglugerð um vinnuhælið á
Litla-Hrauni skulu allir fangar
lokaðir inni í klefum sínum frá
kl. 9 að kvöldi til kl. 8 að
morgni, nema undanþága sé
veitt, þ. e. 11 klst. á sólarhring.
í framkvæmd er þessi tími frá
miðnætti til kl. 8, þ. e. 8 klst.
U. þ. b. þriðjung verutíma síns
í fangelsi eru fangar því lok-
aðir inni í klefum sínum. Út
fyrir fangelsissvæðið koma
fangar sjaldan. Fangar á Litla-
Hrauni eru þó stundum sendir
til vinnu í nágrenninu. Auk
þess ber það við, að fangi fái
stutt heimfararleyfi vegna
jarðarfarar, hjónavígslu o. U.
2) Samskipti fanga við fjöl-
skyldu eru mjög takmörkuð. Áð-
ur var minnzt á heimfararleyfi
fanga. Þeir eiga einnig rétt til
að þiggja heimsóknir af nánum
vandamönnum sínum á helgi-
dögum. Samkvæmt reglugerð
(Litla-Hraun) er heimsóknar-
tími kl. 13—15 á sunnudögum.
Er svo fyrir mælt, að fanga-
vörður skuii vera viðstaddur
heimsóknir, nema sérstök und-
anþága fangelsisstjóra komi til.
Ákvæði þetta er þó frjálslega
framkvæmt að öllu leyti. Und-
anþágan mun vera orðin að
reglu i framkvæmd. Hún hefur
verið skilin svo, að fangar geti
tekið á móti eiginkonum sín-
um eða sambýliskonum án
nærveru eða afskipta fanga-
varða og haft þær hjá sér um
stund. Er það væntanlega
nokkur lausn á einu vandamál-
anna, sem innilokun fylgja,
kynsveltinu. En það leysir hins
vegar ekki kynlifsvandamál
annarra fanga.
3) Samkvæmt reglugerð hef-
ur fangi leyfi til að hafa fátt
eitt af persónulegum munum í
klefa sínum, svo sem ljósmynd-
ir af eiginkonum, foreldrum,
börnum eða unnustu. Hann má
þó útvega sér hollar og fræð-
andi bækur. Föngum er bann-
að að líma myndir eða annað
á klefaveggina án leyfis fanga-
varðar. Ekki verður annað séð
en að reglu þessari hafi verið
snúið við, og er það vel. Því
aðeins að persónulegir munir
séu hættulegir eða ósæmilegir,
eru þeir bannaðir.
4) Bréfaskoðun verða fangar
að sæta. Öll bréf til fanga og
frá skulu ganga í gegnum
skrifstofu fangelsisstjóra, sem
rannsakar innihald þeirra.
Símtöl til fanga og frá eru
bönnuð, nema sérstaklega
standi á, enda komi samþykki
fangelsisstjóra til.
5) Sjálfstæði fanga og at-
hafnafrelsi innan fangelsis-
svæðisins er mjög takmarkað.
Þeir eru lokaðir inni á ákveðn-
um tima. Ljós eru slökkt kl. 1
eftir miðnætti og kveikt kl. 8
að morgni. Mæti fangi ekki til
vinnu, skal hann lokaður inni
i klefa sínum allan daginn,
hvort sem hann er veikur eða
heilbrigður. Óski fangi að fá
viðtal við dómara, verjanda
sinn, lækni eða prest, verður
hann að tilkynna það fanga-
verði, „sem sinnir því í sam-
ræmi við reglur, sem honum
eru um það settar“ (Rgj. um
vinnuhælið á Litla-Hrauni).
Fangi þarf stöðugt að vera að
fá leyfi til eins og annars, eink-
um ef brugðið er út af hinni
daglegu rútínu.
6) Gægjugatið á klefahurð-
um fanga getur verið þeim
mikil byrði. Þeir geta aldrei
verið óhultir um, að ekki sé
með þeim fylgzt. Þeir fá ekki
að vera einir í einveru sinni.
Þeir geta ekki leynt því, ef
þeir eru hryggir og gráta, eða
ef þeir yfirleitt athafna sig eins
og frjálsir menn gera í ein-
rúmi. Þetta „illa auga“ skapar
stundum spennu og vanlíðan
með föngum. Það má segja ís-
lenzkum fangelsum til hróss,
að ekki er stranglega eftir því
farið, að gægjugatið sé opið
öllum stundum.
7) Fanginn kemur í nýtt
umhverfi, nýjan heim. Hann
hættir allt í einu að umgang-
ast fjölskyldu sína, vini og
kunningja, en verður í þess
stað að umgangast ókunnuga
menn, sem eins er ástatt um
og hann sjálfan, hvort sem
honum líkar betur eða verr.
Þar velja menn sér ekki félaga
nema að litlu leyti. Þessi ó-
hjákvæmilega, skyldubundna
samvera ólíkra einstaklinga
hefur mikil áhrif á eðli og
uppbyggingu fangasamfélags-
ins, skapar gagnkvæmt aðhald
innbyrðis og samheldni gagn-
vart fangavörðum, eins konar
kerfi óskráðra sambúðarreglna.
IV. Niðurlæging
Mörg þau einkenni ófrelsis,
sem nú voru nefnd, eru auð-
mýkjandi fyrir fangann, svo
sem gægjugatið, bréfaskoðun
og eftirlit með heimsóknum, en
úr þessum einkennum hefur
dregið hér á landi nema helzt
bréfaskoðuninni. Þá má nefna
rimla fyrir gluggum. Eru þeir
dálítið kynleg ráðstöfun á
vinnuhælinu að Litla-Hrauni,
þar sem auðvelt virðist að
strjúka þaðan eftir öðrum leið-
um. Þá eru vinnulaun fanga
mjög niðurlægjandi. Dagkaup
fullvinnandi fanga (8 stunda
vinnudagur) skal jafnan vera
sama og klukkustundarkaup
við almenna verkamanna-
vinnu, samkvæmt taxta verka-
mannafélags á staðnum. Áður
fyrr tíðkaðist margt annað,
sem beinlínis var til þess fallið
að auðmýkja fangana, svo sem
hetta yfir höfuðið, fangabún-
ingur og hlekkir. Fangabúning-
ar tíðkast þó víða erlendis enn-
þá, þótt ekki séu þeir ætíð eins
skrautlegir og skrýtluhöfundar
ímynda sér.
V. Uppbygging?
Fæstum blandast vist hugur
um nú orðið, að fangavist hafi
skaðvænleg áhiif á fangann og
sálarlíf hans. Fangavist er
neyðarúrræði, sem aðeins á að
grípa til, þegar ekki er annarra
kosta völ. Er þá fyrir öllu að
haga þessari vist svo, að sem
mest sé dregið úr hinum
slæmu áhrifum hennar. Ég
held, að engin ástæða sé til að
óttast, að svo vel verði gert við
fangann í aðbúð og aðstoð, að
verulegt skarð sé höggvið í
varnaðaráhrif þessarar refs-
ingar, að svo miklu leyti sem
hún hefur einhver vamaðar-
áhrif. Hér skal minnt á þrennt,
Vinnuhœlið á Litla-Hrauni.
15