Samvinnan - 01.10.1972, Blaðsíða 12

Ályktun um gildi bókarinnar
Formáli
Þessi yfirlýsing varðandi þær megin-
reglur, sem vera ættu til leiðsagnar við
meðferð bóka, bæði meðal einstakra þjóða
og á alþjóðasviðinu, hefur hlotið sam-
þykki hinna alþjóðlegu starfsgreinasam-
taka rithöfunda, bókavarða, bóksala og
heimildasafnara (documentalists). Þessi
félagasamtök vilja í samvinnu við Unesco
leggja á það áherzlu með þessari yfir-
lýsingu í tilefni hins alþjóðlega árs bók-
arinnar, að bækur og annað, sem þeim
er skylt, skuli skipa þann sess, sem sé í
samræmi við hið mikilvæga hlutverk,
sem þær gegna við að stuðla að fullnæg-
ingu þarfa einstaklingsins, félags- og
efnahagslegum framförum, samhygð
þjóða og friði. Þau bjóða öðrum alþjóða-
samtökum svo og héraðs- og landssam-
tökum að gerast aðilar að þessari sam-
þykkt.
Inngangur
í þeirri fullvissu,
að bækur haldi áfram að vera nauðsyn-
legar til að varðveita og útbreiða þekk-
ingarforða mannkynsins;
í þeirri trú,
að hægt sé að auka það hlutverk, sem
bækur geti gegnt, með því að setja sér
ný stefnumið, sem þannig séu úr garði
gerð, að þau auki sem allra mest notkun
hins prentaða orðs;
minnug þess,
að í stofnskrá Menningarmálastofnunar
Sameinuðu þjóðanna er lögð áherzla á
aukningu „frjálsrar útbreiðslu hugmynda
í máli og myndum“ svo og „alþjóðlegrar
samvinnu, sem miði að því að veita íbú-
um allra landa aðgang að prentuðu og
útgefnu efni í hverju þeirra, sem er“;
minnug þess ennfremur,
að á allsherjarráðstefnu Unesco var því
slegið föstu, að bækur „gegni grund-
vallarhlutverki við að gera markmið
Unesco að veruleika, þ. e. a. s. frið, fram-
þróun, eflingu mannréttinda og barátt-
una gegn kynþátta- og nýlendustefnu";
með það í huga,
að allsherjarráðstefna Unesco hefur lýst
yfir, að 1972 sé hið alþjóðlega ár bók-
arinnar, undir kjörorðinu „bækur handa
öllum“; þá gera í einu hljóði ályktun um
gildi bókarinnar:
Alþjóðafélag bóksalasambanda
Alþjóðasamband höfunda- og tón-
skáldafélaga
Alþjóðasamband heimildasafnara
Alþjóðasamband bókavarða
Alþjóðasamband þýðenda
Alþjóðasamband rithöfunda
Alþjóðasamband bókaútgefenda
og skora á alla, sem málið varðar, að
koma í framkvæmd þeim meginreglum,
sem hér greinir.
I. grein
Allir eiga rétt á að geta lesið
Samfélaginu ber skylda til að tryggja,
að allir hafi tækifæri til að njóta þess
að geta lesið. Þar sem geysistór hluti
mannkynsins á ekki aðgang að bókum,
vegna þess að hann kann ekki að lesa,
er það skylda ríkisstjórna að stuðla að
útrýmingu þess böls, sem ólæsið er. Þær
ættu að örva útvegun prentaðs efnis, sem
þarf til að veita og viðhalda lestrarkunn-
áttu. Gefa ætti kost á tvíhliða og marg-
hliða aðstoð við starfsgreinafélög bóka-
gerðarmanna. Bókagerðarmenn og bók-
salar hafa að sínu leyti þeim skyldum að
gegna að tryggja, að hugmyndir og upp-
lýsingar, sem þannig er komið á fram-
færi, haldi áfram að fullnægja breyti-
legum þörfum lesandans og samfélags-
ins í heild.
II. grein
Bækur eru nauSsynlegar til
menntunar
Á tímum byltingarkenndra breytinga
í fræðslumálum og víðtækra áætlana um
fjölgun skólanema er nauðsyn á skipu-
lagningu til að tryggja fullnægjandi
kennslubækur til stuðnings við þróun
fræðslukerfa. Þörf er á stöðugum endur-
bótum á gæðum og innihaldi kennslu-
bóka i öllum löndum heims. Útgáfustarf-
semi tiltekinna heimshluta getur verið
útgefendum einstakra landa til aðstoðar
við að sjá fyrir nauðsynlegum kennslu-
bókum sem og almennu lesefni, sem sér-
stök þörf er á í skólabókasöfnum og áætl-
unum um lestrarkennslu.
III. grein
Á samfélaginu hvílir sú sérstaka
skylda að skapa þær aðstæður,
að rithöfundar geti beitt sköpun-
argáfu sinni
í alþ j óðamannréttindayf irlýsingunni
segir, að „sérhver eigi rétt á verndun
siðferðislegra og efnislegra réttinda, sem
þeir öðlast við sköpun vísinda-, bók-
mennta- og listaverka, sem þeir eru höf-
undar að“. Þessa vernd ætti einnig að
veita þýðendum, en verk þeirra ryður
bókum leið út fyrir þau takmörk, sem
tungumálin setja, og þannig mynda þeir
tengsl milli höfundar og stærri hóps les-
enda. Þar sem allar þjóðir eiga rétt á að
tjá menningarleg sérkenni sín og við-
halda þeirri fjölbreytni, sem nauðsynleg
er siðmenningunni, ættu þær að hvetja
rithöfunda í sköpunarhlutverki sínu, og
ættu með þýðingum að veita fleirum að-
gang að bókmenntaverðmætum annarra
tungna, þar á meðal þeirra sem hafa
takmarkaða útbreiðslu.
IV. grein
Traust bókaútgáfustarfsemi er
nauðsynleg þjóðlegri framþróun
Þar sem mjög mikið misræmi er í bóka-
útgáfu í heiminum, og margar þjóðir
skortir fullnægjandi lesefni, er nauðsyn-
legt að gera áætlun um útgáfustarfsemi
einstakra þjóða. Til þess þarf frumkvæði
þjóðanna sjálfra og þar sem nauðsyn-
12