Samvinnan - 01.12.1972, Blaðsíða 41

gengin í gildi, sem útiloka, að annað
verði veitt. Sjónvarpsleyfið er því orðið
ólöglegt og engin heimild til að veita
það að nýju, t. d. með breyttu efni.12)
Þegar það gerist, að yngri löggjöf, —
sú, er ræður efni hinna eldri réttinda —
takmarkar þau svo, að jafna megi til af-
náms þeirra, verður niðurstaðan sú
sama og lögin hafi afturvirk áhrif, þ. e.
a. s. taki þessi réttindi aftur. í því tilviki,
sem hér um ræðir, verður niðurstaðan
sú sama og leyfið væri fellt úr gildi.
Var áður tekið fram, að sú væri megin
regla í íslenzkum rétti, að lög væru ekki
afturvirk. Sú regla er þó hvorki algild
né afbrigðalaus. Þess eru fjölmörg dæmi
á íslandi, að lög hafi verkað aftur fyrir
sig — ekki sízt á þvi sviði, sem hér skipt-
ir máli — á sviði stjórnsýsluréttarins.
Þegar því sleppir, sem nú hefur verið
rakið, sjá væntanlega allir, hversu frá-
leitt það væri, að nýrri skipan yrði ekki
á komið með lögum, nema þau nefndu
sérstaklega allt, sem breytast ætti, teldu
t .d. upp öll réttindi, sem niður ættu að
falla. Er auðsætt, að breytingum og ný-
skipan yrði seint fram komið með slíkum
aðferðum auk alls glundroðans, sem
fylgdi því, að réttur sumra ákvarðaðist
af eldri lögum en annarra af yngri. Um
þetta gerist raunar engin þörf að fjöl-
yrða, því að þannig er ekki farið að. Ef
löggjafinn ætlar að koma á nýskipan
mála, er aðferðin ávallt sú, að almenn
regla er sett, sem sníður eldri réttindum
þann stakk, sem tilgangur laganna út-
heimtir. Það er m. ö. o. á valdi löggjaf-
ans að ákveða, hvort og að hve miklu
leyti eldri réttindi skuli haldast.
Þetta hefur og löggjafinn iðulega gert.
Ný lög hafa t. a. m. verið sett, sem áskilið
hafa aðrar kröfur en fyrir voru til þess
að menn mættu rækja tiltekin störf eða
njóta ákveðinna réttinda; sem dæmi má
nefna skipstjórnarréttindi, iðnréttindi og
bifreiðarstjóraréttindi. Þau hafa jafn-
framt kveðið á um, að eldri réttindi
skyldu haldast.13) Sama er að segja um
margvíslega löggjöf, sem áskilur ríkinu
einkarétt til ákveðinnar starfsemi. í
slíkum lögum hefur sérstaklega verið
kveðið á um, hvernig fara ætti um rétt-
indi, sem ættu stoð í eldri lögum. Áður
eru nefnd sem dæmi um slík lög fjar-
skiptalögin nr. 30/1941, 4. gr., en einnig
mætti nefna sem dæmi vatnalögin nr.
15/1923, 57. gr. og orkulög nr. 58/1967,
7. gr.
Að þessu leyti er þó einkasölulöggjöfin
undantekning14) og má sem dæmi nefna
1. nr. 69/1928 um einkasölu á áfengi og
1. nr. 58/1931 um einkasölu ríkisins á
tóbaki. Þessi löggjöf geymir engin ákvæði
um að eldri réttindi til sölustarfsemi
skuli haldast, enda hafa þau ávallt verið
skilin í samræmi við það, sem hér hefur
verið rakið: að eftir gildistöku laganna
sé sú starfsemi, sem þau taka til, öðrum
óheimil en ríkinu. Má í lögum þessum
finna ákvæði, sem orðuð eru mjög svip-
að og 2. gr. útvarpslaganna frá 1971.
Eru útvarpslögin að þessu leyti í einu
og öllu hliðstæð einkasölulöggjöfinni.
Leikur því enginn vafi á því, að nú-
gildandi útvarpslög fella niður sjón-
varpsleyfi varnarliðsins og varna því að
nýtt verði veitt. Það verður aðeins gert
með lagabreytingu.
Annað mál er svo það, að í mörgum
tilvikum ætti rétthafi, sem þannig missir
leyfi til ákveðinnar starfsemi rétt á
skaðabótum fyrir tjón, sem hann hefur
orðið að þola. Um slíkt er þó þarflaust
að fjölyrða í þessu samhengi.
9. Hver er tilgangurinn meS því að
veita Ríkisútvarpinu einkarétt til
útvarpsrekstrar?
Þegar stefnt er að nýskipan á ein-
hverju sviði, rekast einatt á hagsmunir
þeirra, sem halda vilja réttindum sín-
um og aðstöðu — og svo hinna, sem að-
hyllast breytingu. Það fer svo eftir ráð-
andi skoðunum innan löggjafarstofnun-
arinnar — Alþingis hér á landi—, hver
stefna er tekin. Um hvorttveggja má
finna dæmi í íslenzkri löggjöf og hafa
fáein verið tilfærð hér að framan.
Eins og útvarpslögin eru nú úr garði
gerð er auðsætt, hver er stefna löggjaf-
ans; Að skilgreina nákvæmlega, hvað
útvarp (hljóðvarp og sjónvarp) sé,
þannig að glögg skil markist milli þess
og fjarskipta, en áskilja síðan Ríkisút-
varpinu fortakslausan einkarétt á þeirri
starfsemi, sem fellur undir hugtakið út-
varp.
Um þessa meginstefnu hafa aldrei
staðið miklar umræður, og veitir það ó-
tvíræða vísbendingu um, að hún hafi
ekki valdið teljandi ág einingi. Er þetta
raunar alveg ljóst af umræðum, sem
urðu á Alþingi um fyrstu útvarpslögin
1928, en þar var áðurnefnd grundvallar-
stefna mörkuð. Röksemdirnar voru eink-
um þær, að rekstur útvarpsins yrði ekki
tryggður með viðhlítandi hætti öðru vísi
en ríkið hefði einkarétt; með þeirri skip-
an mála yrði bezt tryggt, að útvarpið
yrði rekið í samræmi við hagsmuni þjóð-
arinnar, en ávallt væri nokkur hætta á
því, að einkaaðiljar hugsuðu einvörð-
ungu um eigin hag.
Þegar frumvarp að núgildandi útvarps-
lögum var til umræðu á Alþingi, verður
ekki sagt, að þetta atriði hafi verið
mikið rætt. Jóhann Hafstein þáverandi
forsætisráðherra hreyfði að vísu þeirri
hugmynd, að sett yrði í lögin heimild til
að veita öðrum leyfi til að starfrækja
útvarp, þótt meginreglan yrði, að Rikis-
útvarpið hefði einkarétt. Benedikt Grönd-
al svaraði því til, að slíkar hugmyndir
um einkaútvarp (þ. e. hljóðvarp) og
einkasjónvarp væru ekki raunhæfar nú
fremur en áður. Hann taldi, að hér væri
um þá grundvallarspurningu að ræða,
hvort yfirráð á nauðsynlegu fjármagni
til slíkra framkvæmda ætti að veita
mönnum aðstöðu til að koma á fót eigin
stöðvum — og svo um leið, hvernig ætti
að tryggja óhlutdrægni þessara einka-
stöðva. Benti hann á, að þetta grund-
vallaratriði hefði ekki verið rætt í mörg
ár og væri ekki æskilegt að tefja fram-
gang frumvarpsins með umræðum um
þau efni. Var þessi þáttur málsins ekki
frekar ræddur.
í umræðunum á Alþingi um fyrstu út-
varpslögin árið 1928 var vikið að einu
atriði, sem telja verður einkar athyglis-
vert i sambandi við það mál, sem hér
er til umræðu.
Héðinn Valdimarsson greindi frá því,
að komið hefði til mála, að Hf. Dansk
Radio tæki að sér rekstur útvarpsins hér
á landi. Lýsti Héðinn þeirri skoðun
sinni, að hann væri algerlega mótfallinn
því, að danskt félag fengi sérleyfi til
útvarpsrekstrar á fslandi. í tilefni af
þessum ummælum vakti Sigurður Eggerz
athygli á þeirri skoðun sinni, hve frá-
leitt það væri að útvarpið lenti í hönd-
um annarra en íslenzkra manna. Síðan
mælti hann: „Það viðurkenna allir, að
þetta mál sé hið mesta menningarmál
og mér liggur við að segja, að væri út-
lendingum falið þetta mál, þá væri það
svipaðast því, sem menn t. d. fengju þeim
skólamál vor í hendur. Ég vildi mælast
til, að hæstv. forsrh. (Tryggvi Þórhalls-
son) lýsi því yfir hér, að slíkt geti ekki
komið til mála ...“
Tryggvi Þórhallsson svaraði þessu
þannig: „Annars held ég, að engum
detti í hug að fá mál þetta í hendur
útlendingum.“1E>)
Fleiri urðu orðin ekki um þetta efni.
Er af þessu augljóst, að eitt hefur að
dómi þeirra, sem þá sátu á þingi, aldrei
komið til álita: Að afhenda útvarps-
reksturinn útlendingum. Sá tilgangur
hefur augljóslega átt einhvern þátt í að
móta þá stefnu, að rikið skyldi hafa
einkarétt til útvarpsrekstrar á íslandi.
Það tók síðan forystumenn íslendinga
tæpan aldarfjórðung að gleyma. Með
setningu útvarpslaganna 1971 má segja,
að hin upphaflega stefna hafi með
nokkrum hætti verið endurnýjuð, þegar
einkaréttur Ríkisútvarpsins er skilgreind-
ur að nýju og ákveðið ítrekaður. Þá sýn-
ast embættismennirnir ætla með að-
gerðarleysi sínu að koma í veg fyrir, að
sú stefna verði framkvæmd — en spurn-
ing er, hvort Alþingi ætlar að sætta sig
við slíka ómerkingu á gerðum sínum.
Embættismönnum má þó segja eitt til
varnar. Þegar ástand hefur staðið til-
tekinn — etv. nokkuð langan tima, —
getur verið heppilegt að hrófla ekki við
því um sinn, ekki sízt, ef endurskoðun
gildandi laga stendur yfir. Þannig má
segja, að ef til vill hafi verið rétt, að
bíða með að framfylgja rétti Ríkisút-
varpsins, unz ný útvarpslög gengju í
í gildi, sem tækju af öll hugsanleg tví-
mæli. Nú hafa lögin verið sett og nú er
það skylda hlutaðeigandi embættis-
manna að hefjast handa. Þeir geta vald-
ið Ríkisútvarpinu réttarspjöUum, ef þeir
d-'aga það, að framfylgja hinum nýju
útvarpslögum þegar í stað.
10. Tvískinnungur íslendinga í við-
horfi til laga og réttar — eiga emb-
ættismenn að taka löggjafarvaldið af
Alþingi — hvernig lýðræðið lognast
út af
Ekki orkar tvímælis, að sjónvarp varn-
arliðsins er ólöglegt. Er sú niðurstaða ein-
sýn, hvernig sem á er litið. Sannast
33