Samvinnan - 01.12.1972, Blaðsíða 22

Unesco-sérfræðinganna, sem stuðzt var
við, áætlaður þriðjungi of lágur.
Menntamálaráðherra lagði þessa nýju
áætlun og önnur erindi fyrrnefnds bréfs
fyrir á fundi ríkisstjórnarinnar snemma
í desembermánuði 1970, og tjáði hann
formanni byggingarnefndar nokkru eftir
fundinn, að rikisstjórnin hefði að sínu
leyti fallizt á hina leiðréttu áætlun og
yrði málið lagt fyrir borgarstjóra í sam-
ræmi við tillögu byggingarnefndar um
stærð húss og lóðar.
Samþykkt borgarráðs
Nokkur dráttur varð á því, að bréf
gengi frá ráðherra til borgarstjóra, m. a.
sökum þess að rætt var um hlutskipti
Þjóðskjalasafns. Á fundi, sem mennta-
málaráðherra átti 12. marz 1971 með
þjóðskjalaverði, háskólarektor og lands-
bókaverði, voru fundarmenn „sammála
um, að Þjóðskjalasafn fengi til sinnar
starfsemi allt Safnahúsið við Hverfis-
götu, þegar Landsbókasafn flytur í hina
fyrirhuguðu þjóðarbókhlöðu, og ákveður
ráðuneytið hér með, að svo skuli vera.
enda hefur ríkisstjórnin þegar lýst sig
samþykka því“, eins og segir í bréfi
menntamálaráðuneytisins til þjóðskjala-
varðar þennan sama dag, en bréfið vai
einnig sent háskólarektor og landsbóka-
verði. Niðurstaða þessi var raunar full-
komlega í samræmi við aðaltillögu
nefndar ráðuneytisstjóra menntamála-
ráðuneytisins, háskólabókavaröar og
landsbókavarðar frá 18. ágúst 1966, en í
áliti nefndarinnar sagði svo m. a.: „Með
byggingu nýs bókasafnshúss yrði ekki
aðeins leystur vandi umræddra bóka-
safna (Landsbókasafns og Háskólabóka-
safns), heldur einnig Þjóðskjalasafns, er
fengi eðlilega til afnota það húsrými
Landsbókasafns, er losnaði við flutning
þess í ný húsakynni."
Tilmæli menntamálaráðuneytisins um
ákvörðun lóðamarka og annarra atriða,
er máli skiptu, bárust borgarstjóra seint
í maí 1971. Borgaryfirvöld fjölluðu
nokkru síðar um erindi ráðuneytisins,
og varð niðurstaðan sú, að borgarráð
samþykkti á fundi sínum 30. júlí 1971
fyrirheit um allt að 20.000 m2 lóð við
Birkimel og Hringbraut, en hafði fyrir-
vara á um endanleg lóðamörk og af-
hendingu lóðar og benti i því sambandi
á erfiðleika, sem nú væru á því að af-
henda land innan marka íþróttavallar-
ins.
Þar sem byggingarnefnd hefur aldrei
gert ráð fyrir því, að bókhlöðubyggingin
skerði í nokkru not manna af fþrótta-
vellinum þann tíma, sem honum er ætl-
aður á Melunum, má segja, að nefndin
hafi þarna fyrst haft fast land undir
fótum og getað hafizt handa um að láta
teikna bókhlöðuna.
Upp úr fundum, sem byggingarnefnd
átti í lok septembermánaðar með ýms-
um aðilum, arkitektum og verkfræðing-
um, samdi nefndin áætlun, er hún ræddi
við Magnús Torfa Ólafsson menntamála-
ráðherra 1. október, en síðan var að ósk
ráðherra lögð skriflega fyrir mennta-
málaráðuneytið í bréfi byggingarnefndar
dags. 2. október 1971.
f þeirri áætlun er t. a. m. gert ráð
fyrir, að íslenzkir a.kitektar teikni bók-
hlöðuna, en brezkur arkitekt, sérfróður
um þá húsgerð, er hér um ræðir, verði
hins vegar ráðunautur.
Magnús Torfi Ólafsson menntamála-
ráðherra svaraði byggingarnefnd bréf-
lega 7. október 1971 og segir þar, að
menntamálaráðuneytið samþykki fyrir
sitt leyti að byggingarnefnd viðhafi þau
vinnubrögð við undirbúning byggingar-
framkvæmda, sem í bréfi nefndarinnar
til ráðuneytisins 2. október 1971 greinir.
Áskorun Arkitektafélagsins
Þegar hér var komið málinu, brá svo
við, að Arkitektafélag íslands skoraði á
Magnús Torfa Ólafsson menntamálaráð-
herra í bréfi til hans 5. nóvember 1971
að taka mál þetta til endurskoðunar, en
stjórn félagsins hafði á sínum tíma bent
á þá leið, að efnt yrði til samkeppni
meðal arkitekta um teikningu bókhlöð-
unnar.
Byggingarnefnd þjóðarbókhlöðu gerði
hins vegar allt frá öndverðu ráð fyrir
annarri lausn, og skýrði nefndin stjórn
Arkitektafélagsins frá afstöðu sinni bréf-
lega 23. febrúar 1971. Ráðherra varð sem
kunnugt er ekki við áskorun Arkitekta-
félagsins og staðfesti 8. febrúar 1972 enn
frekara fyrrgreinda ákvörðun ráðuneyt-
isins frá 7. október 1971.
Byggingarnefnd efaðist aldrei um það,
að staðið yrði við veittar heimildir, og
hélt því ótrauð áfram nauðsynlegum við-
búnaði. Seint á síðastliðnu ári kom út á
vegum nefndarinnar fjölrituð skýrsla og
fo'sögn um þjóðarbókhlöðu, samtals 43
bls. Að því verki unnu auk mín úr Lands-
bókasafni þeir deildarstjórarnir Ólafur
Pálmason og Grímur M. Helgason, en úr
Háskólabókasafni Einar Sigurðsson, er
gegndi árið 1971 embætti háskólabóka-
varðar í orlofi drs. Björns Sigfússonar.
Forsögnin um bókhlöðuna
Forsagnarþátturinn hefur í sumar
verið endurskoðaður á fjölmörgum fund-
um, en áður en til þeirrar endurskoðun-
ar kom, fór ég ásamt arkitektum bók-
hlöðunnar, þeim Manfreð Vilhjálmssyni
og Þorvaldi S. Þorvaldssyni, í kynnisför
til Bretlands, og skoðuðum vér þar
nokkrar hinna nýjustu bókasafnsbygg-
inga, fyrst háskólabókasöfnin í Glasgow
og Edinborg, en siðar i fylgd með H.
Faulkner Brown, hinum brezka ráðunaut
byggingarnefndar, er fyrr getur, bóka-
safnsbyggingar háskólanna í Notting-
ham, Warrick og Lancaster. Hlutum vér
hvarvetna hina beztu fyrirgreiðslu.
Ég mun nú grípa niður i forsögninni
um bókhlöðuna og þá fyrst i kafla, er
nefnist nokkur undirstöðuatriði, þar
sem segir m. a.:
Safnið skal gegna hlutverki því, er
Landsbókasafn og Háskólabókasafn hafa
gegnt hingað til, og skal það haft vel við
vöxt, að því er tekur til þjónustu allrar,
magns og tegunda bókakostsins.
Nokkru síðar segir:
Söfnunum er ætlað að verða ein rekstr-
arheild, ekki tvö söfn undir einu þaki.
Meginkostir slíkrar skipanar eru aug-
ljósir, svo sem betri meðferð bókakaupa-
fjár, hagkvæmari nýting bókakosts,
starfsliðs og húsnæðis, ennfremur bætt
aðstaða í hvivetna og stóraukin þjón-
ustugeta.
Þeir þættir starfseminnar, sem einkum
veiður að efla vegna sameiningar safn-
anna, er t. a. m. bókalánin, þ. e. lán
bóka úr söfnum innan lands og utan,
bókaskipti við erlend söfn og stofnanir,
þjónusta við einstakar deildir og rann-
sóknarstofnanir Háskólans og síðast en
ekki sízt stórfjölgun lessæta.
Vegna kennslu í bókasafnsfræðum við
Hárkólann þarf í hinni nýju byggingu
að gera ráð fyrir aðstöðu bæði til
kennslu í þeim og verklegra æfinga
nemendanna.
Við tilkomu þjóðarbókhlöðunnar þarf
vitaskuld að endurskoða gildandi lög og
lagaákvæði um söfnin og semja síðan i
framhaldi af þeirri endurskoðun nýja
reglugerð um framkvæmd þeirra, en í
hvoru tveggja, lögum og reglugerð, verð-
ur að búa svo um, að safnið fái sem
bezt gegnt hinu tvíþætta hlutverki: að
vera í senn þjóðbókasafn og háskóla-
bókasafn.
Forráðamenn safnsins verða á hverj-
um tíma að fylgjast sem bezt með fram-
vindu háskólamála, og Háskólinn verð-
ur á sama hátt að geta fylgzt með mál-
efnum safnsins og eiga atkvæði um þá
þætti í starfsemi þess, er einkum vita að
Háskó'anum. Æskilegt væri t. d„ að yfir-
bókavörður eða sá deildarbókavörður, er
hann kveddi til, ætti rétt til setu í há-
skólaráði, þó að því fylgdi ekki atkvæðis-
réttur.
Stutt grein, er nefnist þjóðarbókhlaða
og byggðarafmæli, hljóðar svo:
Þjóðarbókhlaða er reist í tilefni af
ellefu alda afmæli íslandsbyggðar, 1974,
en minnisvarði verður hún því aðeins,
að hún fullnægi þeim kröfum, sem gera
verður til fullkomins rannsóknarbóka-
safns á vorum dögum.
Þá er hugleiðing um það, hvað kalla
eigi safnið, þegar þar að komi, og vikið
er að skipulagsáfo-mum Reykjavíkur-
bo'gar og Háskólans og því tilliti, er
taka verði til þeirra.
Birkimelslóðin
í kafla um Birkimelslóðina er fyrst
greint frá ýmsum athugunum, er gerðar
hafa verið á henni, ennfremur nokkrum
atriðum, er kanna þarf betur, en síðan
segir svo m. a.:
í álitsgerð um Birkimelslóðina, er
Unesco-sérfræðingarnir, Harald L. Tve-
terás og Edward J. Carter, sömdu ásamt
H. Faulkner Brown í nóvember 1970,
töldu þeir lóðina vera hið bezta til
fallna, hún lægi „vel við Háskólanum
og borginni, og lega hennar norðan há-
skólasvæðisins og steinsnar frá miðbæn-
um er sem tákn um það þjónustuhlut-
verk, sem safninu er ætlað að gegna í
þágu þjóðar og háskóla".
Þeir hvöttu eindregið til, að borgaryfir-
völd staðfestu, svo að ekki yrði um villzt,
að umrædd lóð væri ætluð bókasafninu,
14