Samvinnan - 01.12.1972, Blaðsíða 32

um og er dreift á fundum. Einníg er
leitazt við að upplýsa húmæðrafélög,
skóla og aðra hliðstæða aðila um neyt-
endavandamál og útvega efni til nám-
skeiða og námsflokka um þessi mál.
Sömuleiðis íeynir deildin að koma á
framfæri við fjölmiðla í samvinnu við
blaðadeild sambandsins upplýsingum og
ályktunum. Loks er lögð mikil áherzla
á námskeið fyrir húsmæður.
Námsflokkastarfið er ört vaxandi þátt-
ur í fræðslustarfi norskra samvinnu-
manna. Til marks um vöxtinn má hafa
það, að árið 1967 voru innan við þúsund
þátttakendur í námsflokkunum, en árið
1970 voru þeir orðnir 10.500 talsins. Til-
gangur námsflokkanna er aðallega tví-
þættur, annarsvegar að auka almenna
þekkingu félagsmanna og starfsmanna,
hinsvegar að þjálfa starfsmenn og trún-
aðarmenn kaupfélaganna svo að þeir
verði hæfari til starfa og félögin hæfari
til samkeppni. Síðari þátturinn er jafn-
framt höfuðverkefni norska samvinnu-
skólans, en hann annar ekki þörfinni
nema að nokkru leyti.
Danir á vegamótum
Um dönsku samvinnuhreyfinguna er
það að segja, að hún stendur nú á ein-
hverjum merkilegustu tímamótum í sögu
sinni, því um næstu áramót sameinast
ekki aðeins danska samvinnusambandið
(FDB) og Kaupfélag Kaupmannahafnar
(HB) og verða langstærsta smásölufyrir-
tæki landsins, heldur munu þá lang-
samlega flest kaupfélög landsins, sem
eru um 1670 talsins, sameinast í eitt ein-
asta félag undir nafninu Kaupfélag Dan-
merkur. Þessar gífurlegu breytingar á
uppbyggingu og skipulagi dönsku sam-
vinnuhreyfingarinnar eiga sjálfsagt eft-
ir að skapa margvísleg félagsleg vand-
kvæði, hvernig sem við þeim verður
brugðizt. Vitaskuld hefur þessi ráða-
breytni verið gagnrýnd, þó hún hafi
hlotið fylgi yfirgnæfandi meirihluta fé-
lagsmanna, sem hafa fyrst og fremst
haft í huga hina efnahagslegu kosti
breytingarinnar, til dæmis með tilliti til
þess að færri og stærri verzlanir eru til-
tölulega miklu ódýrari í rekstri. í Dan-
mörku horfir dæmið þannig við, að í
afgreiðslubúðum er launakostnaður 8%,
í kjörbúðum 7%, en í stórverzlunum ein-
ungis 6%.
Þeir menn, sem fara með félagsmál
danska samvinnusambandsins, eru á-
hyggjufullir útaf framtíðarþróun þeirra,
því þeir fara ekki í grafgötur um, að með
hinni breyttu skipan verður að leggja
margfalda áherzlu á félagsmálastörfin,
ef Kaupfélag Danmerkur á að verða
annað og meira en ennþá eitt risafyrir-
tækið í landinu, en það útheimtir mikla
fjármuni sem ekki er endilega víst að
sérfræðingar viðskiptamálanna sjái á-
stæðu til að láta af hendi rakna. Mér er
ekki kunnugt um að danskir samvinnu-
menn hafi enn sem komið er gert nein-
ar raunhæfar félagslegar ráðstafanir í
sambandi við hina umfangsmiklu breyt-
ingu um áramótin, en vissulega verður
fróðlegt að fylgjast með framvindunni
þar og þeim úrræðum sem gripið verður
til í því skyni að tryggja félagslegt afl
samvinnusamtakanna.
Tilraunir Svía athygiisverðar
Að mínu mati hafa sænskir sam-
vinnumenn gert langsamlega athyglis-
verðastar tilraunir til að örva þátttöku
hins alr.-:enna félagsmanns i starfi hreyf-
ingarinnar og stuðla að sem víðtækustu
lýðræði. Hafa þær tilraunir, og þá ekki
sízt neytendaþingið 1971, vakið mikla og
verðskuldaða athygli jafnt i Svíþjóð sem
annarsstaðar. Sænskir fjölmiðlar fylgd-
ust til dæmis með þinginu af miklum
áhuga.
Þióunin í átt til færri og stærri ein-
inga hefur verið i fullum gangi í Sviþjóð
ekki síður en annarsstaðar, þó hún hafi
ekki verið jafnstórstíg og í Danmörku,
en til að hamla gegn neikvæðum félags-
legum áhrifum hennar hefur samvinnu-
sambandið (KF) lagt sig í líma við að
finna færar leiðir til aukinnar þátttöku
almennra félagsmanna í mótun og beinni
stjórn hreyfingarinnar. Hefur sú við-
leitni að því er bezt verður séð borið
undraverðan árangur.
Sjötugasta ársþing sænska samvinnu-
sambandsins árið 1969 samþykkti meðal
annars ályktun þess efnis, að frá og með
1. janúar 1970 yrði komið nýrri stjórn-
skipan á sambandið sem tryggði neyt-
endum miklu víðtækari áhrif og völd
innan hreyfingarinnar. Með æðstu stjórn
fer eftir sem áður sambandsþing (för-
bundsstámma), þar sem eiga sæti 200
fulltrúar tifnefndir af 15 svæðisþingum
ásamt einum fulltrúa frá hverjum þeim
félagssamtökum innan samvinnuhreyf-
ingarinnar, sem ekki hafa rétt til að
senda fulltrúa á svæðisþing. Svæðin voru
áður 24, en hefur verið fækkað niður
í 15. Á þeim eru samtals 206 kaupfélög,
en samanlagðir fulltrúar á svæðisþing-
um eru um 2000 talsins.
Með hinni nýju skipan hvarf fram-
kvæmdastjórn sambandsins úr sögunni,
en í staðinn kom sambandsstjórn skipuð
31 manni, þaraf 25 leikmönnum, 5 leið-
togum kaupfélaga og svo forstjóra KF.
Með þessu fyrirkomulagi eru áhrif leik-
manna á daglegan rekstur miklu meiri
en áður, enda ber stjórnin lagalega
ábyrgð á starfseminni. Gamla stjórnin
var einungis skipuð sex mönnum, sem
hver og einn stjórnaði sinni deild innan
sambandsins. Nú er þessum deildum
stjórnað af sjö mönnum, en einungis
einn þeirra, forstjórinn, á sæti í stjórn-
inni. Þessi grundvallarbreyting á sam-
bandsstjórninni hefur haft djúptæk á-
hrif á sænsku samvinnuhreyfinguna,
gert hana mun opnari og lýðræðislegri
en hún var og leitt til þess að fjármála-
og viðskiptasérfræðingarnir fá miklu
meira aðhald en áður. Sett hafa verið
á stofn margskonar ráð og nefndir sem
vera eiga sambandsstjórn til ráðuneytis
á afmörkuðum sviðum starfseminnar, og
eru leikmenn þar hvarvetna í meirihluta.
Þetta hefur meðai annars leitt til þess
að ungt fólk tekur miklu virkari þátt í
hreyfingunni en áður, og var það meðal
annars greinilegt á 25. þingi Alþjóða-
samvinnusambandsins í Varsjá í október
síðastliðnum, þar sém hin fjolmenná
sænska sendinefnd var að stórum hluta
skipuð ungu fólki af báðum kynjum, en
svo var ekki um aðrar norrænar sendi-
nefndir.
Neytendaþingið í Stokkhólmi
Kannski er merkilegasta dæmið um
þann anda, sem nú er að gegnsýra
sænsku samvinnuhreyfinguna, neytenda-
þingið, sem efnt var til i Stokkhólmi 20.
til 23. september 1971. í áliti nefndar
þeirrar, sem fjallaði um skipulagsbreyt-
ingar sænsku samvinnuhreyfingarinnar
1967, sagði meðal annars: .....það er
grundvallarhugmynd í allri umræðu um
lýðræði, að hver einstakur félagsmaður
eigi kost á að láta til sín heyra. í reynd
felur þetta í sér, að með þvi að láta í
ljós óskir sínar og skoðanir geti félags-
menn stuðlað að því, að starfsemi sam-
takanna sé í meira samræmi við þarfir
þeirra, þ. e. a. s. þeir hafi áhrif á mótun
markmiða, aðferða og starfsskilyrða.“
í niðurstöðu nefndarálitsins segir með-
al annars: ...fyrir hendi er þörf á um-
ræðuvettvangi á breiðum grundvelli til
að ræða vandamál sem máli skipta fyrir
hreyfinguna og neytandann."
Þetta var undanfari neytendaþingsins.
Þáverandi stjórn og framkvæmdastjórn
KF lagði síðan til við ársþingin 1968 og
1969, að sett yrði í hin nýju sambandslög
ákvæði sem væri í samhljóðan við nefnd-
arálitið. Ársþingin samþykktu það, og í
34. grein hinna nýju laga segir:
„Sambandsstjórn skal fjórða hvert ár
hið minnsta kveðja saman neytenda-
þing til að ræða vandamál sem máli
skipta fyrir hreyfinguna og neytendurna.
Sambandsstjórn ákveður í hverju ein-
stöku tilviki fjölda þátttakenda, þátt-
tökuskilyrði og verkefni fyrir neytenda-
þingið.“
í febrúar 1970 afréð sambandsstjórn að
fyrsta neytendaþingið skyldi haldið í
Stokkhólmi í september 1971. Jafnframt
var ákveðið
„að þingið eigi að fjalla um hlutverk
samvinnustefnunnar í þjóðfélagi
framtíðarinnar, og að þingstörfum
skuli ljúka með yfirlýsingum sem
feli í sér niðurstöður og tillögur;
að þingið skuli byggja á könnunarefni
námshópa undir stjórn Vi-skólans
námsárið 1970—71, og að þeirri
könnun eigi að ljúka með niðurstöð-
um og tillögum sem leggja skuli til
grundvallar umræðum á neytenda-
þinginu;
að þátttakendur í námshópum eigi að
könnun lokinni að velja sér fulltrúa
til sérstakra svæðisþinga sem skuli
kjósa 300 fulltrúa á neytendaþingið,
og að hin hefðbundnu svæðisþing
ársins 1971 skuli velja 150 fulltrúa
til viðbótar.“
Námshópastarfið hófst í október 1970
og stóð yfir framí apríl 1971. Það byggð-
ist á leiðbeiningarriti frá Vi-skólanum,
sem nefndist „Neytendaumræður 70—71“.
Þátttakendur í námshópunum voru sam-
tals 13.240, og var þeim skipt niður í um-
þaðbil 300 hópa. Eitt umræðuefnið bar
yfirskriftina „Hvernig viljum við hafa
24