Samvinnan - 01.12.1972, Blaðsíða 58

ins tók á hinn bóginn Alþýðublaðið sem
sló þvi tvívegis upp á forsíðu í pólitísk-
um greinum og gerði það að tilefni
harðrar ádeilu á rikisstjórnina í leiðara:
alls 4 dáikar einhliða málflutningur.
Tíminn g*eindi frá frumvarpinu í leið-
arastúf og forsiðufrétt þegar það kom
fram, og rakti ýtarlega málflutning ráð-
herra fyrir frumvarpinu á þingfrétta-
síðu, en sá málflutningur var síðan að
miklu leyti endurtekinn í þjóðmálagrein
á sunnudegi. Alls voru 15 dálkar helg-
aðir málinu, þar af 13 eigin málflutningi,
en 2 öðru fréttaefni, þar með talin gagn-
rýni andstæðinga.
Ræða ráðherra fyrir frumvarpinu fékk
7 dálka rúm í Tímanum í fyrstu umferð,
og á sama máta tók andmælaræða Ing-
ólfs Jónssonar 7 dálka á þingfréttasíðum
Morgunblaðsins. Annars birti Morgun-
blaðið frétt um frumvarpið þegar það
kom fram, fjallaði síðan rækilega um
það í þingfréttum og birti loks leiðara í
andmælaskyni. Alls voru 14 dálkar helg-
aðir frumvarpinu, þar af 10 eigin mál-
flutningi, en 4 öðru efni, helmingurinn
málflutningi ráðherra.
Talsmenn Morgunblaðsins hreyfa því
iðulega að blað þeirra hafi tekið upp
merkilegt nýmæli í blaðamennsku er það
byrjaði að segja á nokkurn veginn hlut-
lausan hátt frá málflutningi andstæð-
inga á þingi. Af ofangreindum dæmum
má sjá að nokkuð er til í því: blaðið gerir
sér meira far en önnur um slíkan frétta-
flutning. En þar á rnóti kemur að það
getur vegna stærðar sinnar helgað mál-
flutningi sinna rnanna sama og jafnvel
meira rúm en önnur blöð. Og varla þarf
að spyrja að því hvernig áherzlur falla
á efnið í uppsetningu þess, með fyrir-
sögnum o. s. frv. Á hinn hlutlæga frétta-
flutning reynir samt fyrst að nrarki þeg-
ar á döfinni eru veruleg pólitísk hitamál,
og vanda þarf málflutning að því skapi.
Þær þrjár vikur sem blöðin koma hér
til athugunar voru pólitisk stórmál að-
eins í gangi árið 1969. En þá kom fram
á þingi í febrúar skýrsla forsætisráðherra
um efnahagsmál sem rækilega voru rædd
í blöðum af því tilefni þessa dagana.
Morgunblaðið birti vitaskuld rækilega
frásögn af skýrslunni og umræðum á
þingi, 14 dálka alls, meginefnið öll ræða
Bjarna Benediktssonar forsætisráðherra.
2 leiðarar fjölluðu um efnahagsmál af
þessu tilefni, annar þeirra ádeila á Ólaf
Jóhannesson formann Framsóknar-
flokksins fyrir óviðurkvæmilegar skoð-
anir hans, en hinn endurtók valin um-
mæli Bjarna Benediktssonar úr ræðu
hans. Alls 18 dálkar um málið, þar af
svo sem y2 dálkur um gagnrýni and-
stæðinga.
Tíminn birti á sama máta ýtarlega
endursögn úr ræðu Ólafs Jóhannes-
sonar á þingi, svo sem 6 dálka, og fjall-
aði í 4 leiðurum um efnahagsmálin í
þessari lotu. Einn endurtók og áréttaði
ummæli Ólafs Jóhannessonar um efna-
hagsmál áður en skýrslan var birt, annar
varði Ólaf fyrir árásum Morgunblaðsins,
þriðji endurtók ummæli Ólafs á þingi,
fjórði deildi i framhaldi af þessu á efna-
hagspólitík stjórnarinnar. Alls um það
bil 14 dálkar, þar af kannski y3 úr dálki
um málstað stjórnarsinna.
Frásögn Þjóðviljans af skýrslu forsæt-
isráðherra og umræðum á þingi var að
mestu endursögn á ræðu Lúðvíks Jós-
efssonar við þetta tækifæri, en hún var
nokkru siðar birt í heilu lagi i biaðinu,
12 dálkar, og einstök ummæli Lúðviks
endurtekin i leiðara. Alls svo sem 17
dálkar um efnið, þar af kannski y2 dálk-
ur greinargerð um málflutning stjórnar-
innar.
Þessi dæmi segja vitaskuld ekkert
nema það sem allir vita fyrir: að blöðin
eru einstrengingsleg flokksmálgögn, hin
pólitísku skrif þeirra helguð einhliða
málfiutningi eigin flokks um þingmál og
þjóðmál. Þangað þýðir ekki að leita hlut-
lægra upplýsinga, raunhæfrar vitneskju
um efnisatriði þjóðmálanna. En þau
segja einnig nokkuð um pólitískt sjálf-
stæði blaðanna og eigin hlutdeild þeirra
i þjóðmálabaráttunni, að blöðin eru
hreint ekki sjálfstæðir þátttakendur í
hinni pólitísku baráttu heldur fyrst og
fremst hljóðaklettar stjórnmálamanna,
pólitískur málflutningur þeirra fyrst og
fremst fólginn í klifun á orðréttum um-
mælum, óbreyttum skoðunum forustu-
manna og flokksbrodda. En það er sjálf-
sagt fróðlegt um flokkakerfið sjálft
hversu furðulega sviplík blöðin verða
með þessu móti, ekki einasta efnishlut-
föll heldur öll meðferð hins pólitíska
efnis.
Daglegar forustugreinar blaðanna eru
vitaskuld broddurinn í pólitiskum mál-
flutningi þeirra. Hér á eftir er rej'nt að
greina leiðara þeirra lauslega eftir efni
heilan mánuð í senn (11). Vikuna sem
hér um ræðir sér i lagi, 10—16/4 72 voru
efnahagsmál efst á baugi í leiðurum
flestra blaða eins og oft endranær, en
einnig var nokkuð rætt um málefni
Reykjavíkurborgar, varnarmál i tilefni
af deilu um flugbrautargeið í Keflavík
og um landhelgismál.
En einnig má greina leiðara blað-
anna eftir aðferð þeirra ekki síður
en efninu. Þá má t. a. m. greina sundur
„almennar“ og „pólitískar“ leiðaragrein-
ar — og eru hinar siðarnefndu fyrst og
fremst helgaðar flokks-pólitískum mál-
flutningi, en hinar fyrrnefndu reyna til
að koma almennari, eigin orðum að við-
fangsefnum sínum. En „pólitísku grein-
arnar“ eru af tveimur aðal-tegundum,
og hafa reyndar þegar komið fram dæmi
um þær báðar. Önnur gerð slikra greina
er einkum helguð áréttingu, endurtekn-
ingu eða útleggingu á yfirlýstri skoðun
flokks eða ummælum flokksmanns, oft
og einatt í miklum fagnaðartón. Hin
gerðin er samin í andsvara-, ádeilu eða
rifrildisskyni við orð eða gerðir and-
stæðinga í pólitík, og eru slíkar greinar
oftlega heldur en ekki skömmóttar og
bituryrtar.
Ef reynt er til að flokka leiðara blað-
anna þessa viku eftir þessum hætti virð-
ist mér allar 6 leiðaragreinar Alþýðu-
blaðsins pólitískar greinar eins og nú
var lýst, 6 af 10 leiðurum Morgunblaðs-
ins, 5 af 8 leiðurum Tímans, 4 af 6 leið-
urum Þjóðviljans, en aðeins 2 af 7 leið-
urum Visis. En það á við um margar
eindregnustu, eða stækustu, greinar af
þessari gerð, að þær virðast geta gengið
í hvaða blaði sem er, hvenær sem er —
aðeins ef breytt sé við hæfi „forteiknum"
efnisins. í þessari viku var t. a. m. sagt
frá ársfundi Seðlabankans og ræðu Jó-
hannesar Nordal bankastjóra við það
tækifæri, sem blöðin lögðu síðan út af
i leiðurum. Tíminn skrifaði um skyn-
semisstefnu í efnahagsmálum: nauðsyn
sparnaðar, en Alþýðublaðið og Morgun-
blaðið ádeilugreinar um stjórnarfarið
undir einkennisorðunum „dómur felld-
ur“ og „veður á súðum“. Ekki þarf mikið
hugarflug til að ímynda sér hausavíxl á
þessum leiðurum — bara ef stjórn væri
öðiuvísi skipað í landinu.
Hin pólitíska efnisdeild blaðanna er sá
þáttur i starfsemi þeirra sem rekstur og
öll tilvera blaðanna er reist á, þeirra
eiginlega andlit gagnvart almenningi og
öðrum blöðum. Víst kemur það kynlega
fyrir ef þessi andlit reynast mótuð öld-
ungis sömu dráttunum — þótt eitt flíki
kannski breiðu brosi þar sem annað set-
ur upp grályndislega grettu. En þetta
eru að vísu klassískar leikgrímur hvar-
vetna um heim.
VII. Skoðanir
Eins og fyrr var sagt er almennt greina-
efni einnar viku í blöðunum augljóslega
of lítið úrtak til að flokka og meta sann-
gjarnlega þennan efnisþátt þeirra. Til
að bæta úr því er i 9du töflu reynt að
taka saman yfirlit yfir greinaefni blað-
anna af þessu tagi allan aprilmánuð
1972 og greina það sundur í nokkra
helztu efnisflokka. Samkvæmt þessu yf-
irliti er hér um að ræða 6—16% af öllu
efni blaðanna. En það á enn frekar
við þessa athugun en aðrar sem hér er
lýst að visast er talningin ónákvæm og
efnið að líkindum fremur vantalið en
oftalið.18)
Til hins „almenna greinaefnis“ blað-
anna eru hér einungis taldar frumsamd-
ar og þýddar greinar, auðkenndar höf-
undi, ásamt örfáum dulnefndum grein-
um. Þetta efni er ýmist tilkomið á blöð-
unum sjálfum, aðfengið fyrir tilmæli
þeirra eða aðsent óumbeðið. En frá er
talið allt fréttaefni þeirra, afþreyingar-
og þjónustuefni og allur pólitískur mál-
flutningur blaðanna sjálfra, þótt vissu-
lega snerti hann mörg hin sömu efnis-
svið og hið almenna greinaefni.
Eins og brátt sést á 9du töflu er al-
menna greinaefnið langsamlega fyrir-
ferðarmest í Morgunblaðinu, bæði í dálk-
um talið og tiltölulega, 16% af efni þess.
Kemur hér enn að því sem oft hefur
áður verið getið um Morgunblaðið, að
yfirburðir þess felast i stærðinni — það
hefur svigrúm til að fást við svo miklu
meira efni og fleiri i senn en hin blöðin.
Það er líka vafalaust eitt af því sem
laðar kaupendur og lesendur að Morg-
unblaðinu hversu mikið rúm það getur
lagt undir margs konar greinaefni. Og
vegna stærðar og útbreiðslu blaðsins leit-
ar þangað af sjálfsdáðum ýmiskonar efni,
greinar, erindi og hugvekjur sem menn
50