Samvinnan - 01.12.1972, Blaðsíða 44

Einar Þorsteinn Ásgeirsson:
LÍFSÞROUN í
ÍBÚÐAR -
EININGUM
Shinkenchiku-samkeppnin 1971
Grein þessi var send sem lausn í Shinkechiku-sam-
keppninni árið 1971. Samkeppnir þessar eru haldnar
árlega af tímaritinu JAPAN-Architect og ævinlega á
alþjóðagrundvelli. Með greininni var send meðfylgj-
andi mynd í stærð A 1.
Vandamál það, sem leyst skyldi með samkeppni
þessari, var að rannsaka eðli húss, sem kalla má
einingu er „þróar líf“. Eftirfarandi spurningum átti
að svara í sambandi við þetta:
1) Hvaða kröfur skyldu gerðar um ,,gildi“ húss?
2) Hvar ætti húsið að standa í borginni?
3) Hvernig ætti að skipuleggja innbyrðis afstöðu
húsa ?
4) Hvaða kröfur skyldu gerðar um ,,gildi“ íbúðar-
hverfis ?
Sem svar við spurningunum var beðið um íbúða-
skipulag fyrir hverfi með u. þ. b. 1000 íbúa á hektara.
Höfundur tillögu þessarar áleit óskynsamlegt að
svara þessum þýðingarmiklu spurningum aðeins með
teikningum, heldur bæri að leita svaranna fyrst í
annars konar hugtökum. Þetta olli vitaskuld því að
ekki var unnt að dæma tillöguna að fullu innan
ramma samkeppninnar.
Höfundurinn vildi gefa til kynna með tillögu sinni,
að arkitektar ættu að gera meira af því að hanna
umhverfi sitt með hugmyndum og hugsunum og
minna með fallegum teikningum og líkönum eingöngu
en nú er gert.
Tillaga þcsai hlaut viðurkenningu af hálfu dóm-
nefndar.
Val miðlunarforms fer eftir innihaldi
þess sem miðla skal
Það virðist fráleitt að reyna að leysa
grundvallarvandamál, eins og þau sem
hér eru borin fram, aðeins með teikning-
um og líkönum. Þetta á einnig við um
arkitekta, enda þótt þetta séu einmitt
venjuleg miðlunarform þeirra, a. m. k.
innan starfsgreinar þeirra. Arkitektúr-
teikning sýnir í bezta tilfelli hina gömlu
hugmynd um húsaskjól, ásamt nokkrum
„snjöllum" útfærslum á sömu hugmynd,
sem eiga að mynda „nýtt“ innihald.
Teikning miðlar einkum góðri eða
slæmri uppsetningu (komposition), en
uppsetningin hefur auðvitað mikil áhrif
á dóma um innihald teikningarinnar. Hið
raunverulega innihald, sem við getum
kallað „að búa í húsi“, er samt sem áður
að mestu leyti óljóst.
Að auki miðlar sérhver fullunnin teikn-
ing þeim áhrifum, að hún sé eins konar
„endanleg hönnun“, sem aðeins sé hægt
að breyta í smáatriðum.
Áður en arkitektinn getur farið að
teikna hús, sem á það skilið að vera kall-
að „eining er þróar líf“ eins og í sam-
keppni þessari, verður hann að vera fær
um að marka þýðingarmikil einkenni nú-
tímapersónumyndunar, undirstöðuatriði
líkamsbyggingar mannsins, og gera sér
grein fyrir vissum andlegum hliðum hans,
þótt enn sé raunar lítið vitað um það
síðastnefnda.
Áður en arkitektinn reynir að leysa svo
þýðingarmikið og erfitt vandamál með
nákvæmum teikningum, án þess að geta
rannsakað innihald þeirra fyiirfram, ætti
hann að reyna að komast að niðurstöðu
með aðstoð málsins, hins almenna miðl-
unarforms.
MannfræSilegar vangaveltur
Ef við sleppum háspekilegum hug-
myndum, getum við sagt að maðurinn
hafi alltaf verið háður tækjum (verk-
færum) vegna likamsbyggingar sinnar.
Þessi afstaða hefur aftur á móti haft
áhrif á líkamsbyggingu hans og gert úr
honum það sem hann er: valdhafi yfir
nær öllum öðrum lífsformum jarðarinn-
ar. Sérhvert nýtt tæki, sem hann upp-
götvaði, hefur orðið undirrót hverrar
nýrrar siðmenningar hans.
Því háðari sem maðurinn hefur orðið
tækjunum, þeim mun meira hefur vald
hans orðið. Notkun þessa valds er aftur
á móti háð stöðu siðmenningar hans og
andlegri þróun hans. Vegna þessa má
segja: Því meira valds sem maðurinn afl-
ar sér, þeim mun meira verður hann að
leggja á sig til að stjórna notkun þess.
Hann verður að halda jafnvægi milli
valds síns og menningar sinnar.
Athugum við líf mannsins náið, þá
virðist okkur að hann sé undirtylla tækj-
anna; en þetta er ekki eingöngu nei-
kvætt, þótt það hljómi svo. Ef við gætum
að þvi, hvað maðurinn væri í dag, ef
hann væri ekki undirtylla tækjanna,
komumst við að þeirri einföldu niður-
stöðu, að hann myndi engan veginn vera
til í því formi, sem við þekkjum.
Nú eru það enn ekki tækin sem stjórna
og vaka yfir tilbúningi, þróun og eyði-
leggingu lífsins á jörðinni. Það er enn
notandi tækjanna, sem stjórnar þessu,
enda þótt hann sé undirtylla þeirra. Missi
maðurinn stjórn á tækjunum, sem er að
nokkru leyti að koma í ljós, þá þýðir það
ekki að síðasta þrep undirtylluháttarins
sé á næstu grösum. Það þýðir aðeins, að
maðurinn er ekki lengur fær um að halda
jafnvægi milli valds síns og siðmenning-
ar sinnar.
Það er gott að hafa það öryggi, að mað-
urinn með öllu sínu valdi getur ekki eytt
öllu lífi. Nú getur hann að vísu eyðilagt
sína eigin tegund. Vafamál er hvort hann
getur eytt öllu lífi jarðarinnar; senni-
lega getur hann aðeins truflað jafnvægi
hennar í skamman tíma. Fyrir aðra hluta
alheimsins er maðurinn enn án raun-
ve:ulegrar þýðingar.
Það er ekki vandamál mannsins að
vera undirtylla tækjanna. Það er hins
vegar mannlegt vandamál að umgangast
tækin þannig að maðurinn eyðileggi
færri líf með þeim. Og það er orðið
vandamál, að ekki séu „framleidd“ fleiri
mannslíf en jörðin og tæki mannsins
geti tekið við. Þar er maðurinn háður
tækjunum um lausn eins og á öðrum
sviðum.
Saga mannsandans gefur okkur til
kynna, að maðurinn geti aðeins losnað
undan áhrifamætti tækjanna í þeim
mæli sem honum heppnast að losna und-
an áhrifamætti líkama síns sem tækis.
Áður en hann nær því marki, er hann
aðeins „frjáls" með aðstoð tækjanna. Á
sama hátt og maðurinn er háður tækj-
unum vegna líkamsbyggingar sinnar,
þannig var hann einnig af sömu ástæðu
„neyddur“ til að mynda hópa: hinn
minnsti þeirra er mónógama fjölskyld-
an.
Einkum vegna viðkvæmni afkvæm-
anna, þ. e. dýrrar lífsþróunar sem trygg-
ir viðhald tegundarinnar, var hann
neyddur til að mynda sterka hópa sem
sjá fyrir afkvæmunum og vernda þau.
Það er enginn vafi á því lengur, að dvöl
afkvæmanna hjá foreldrunum eða öðrum
jafnhliða uppalendum, unz kynhvöt er
náð, er jafnframt því að tryggja viðhald
tegundarinnar einnig nauðsynleg til að
tryggja likamlegt og andlegt heilbrigði
einstaklingsins sem er að vaxa upp.
Börnin læra að auki það hlutverk, sem
fjölskyldan gegnir i þjóðfélaginu, og
tryggja þar með einnig áframhaldandi
tilveru þess hlutverks. Það má e. t. v.
ímynda sér, að sú gamla venja að mynda
fjölskyldu, sem svo býr út af fyrir sig í
íbúðareiningu, verði á framhaldandi þró-
unarbraut mannsins enn siður nauðsyn-
leg eða verði jafnvel gefin algerlega upp
á bátinn.
Á hinn bóginn má álykta að vegna
þeirra kosta, sem fjölskyldan hefur fyrir
þróun tegundarinnar, rnegi fremur segja
að tilvera fjölskyldunnar haldi áfram,
enda þótt gerð ytri einkenna hennar
verði stöðugum breytingum undirorpin.
Hlutverk fjölskyldunnar verður þá ávallt
hið sama: að tryggja áframhaldandi þró-
un mannlífsins.
Gæði þessa lífs eru háð gæðum sið-
menningarinnar, m. ö. o. jafnvæginu
36