Andvari - 01.07.1960, Blaðsíða 14

108
JÓN STEFFENSEN
ANDVAHI
aftur til Hafnar að lokinni rannsóknarferð þeirra um landið, að Buchwald í
febrúar 1758 lætur „Bjarna læra í rit meiningu sína, hvörnin því yrði við-
komið: að stipta Landphysicat á Islandi? hvörjar hans skyldur og laun skyldu
vera o. s. frv.“ eins og Sveinn Pálsson kemst að orði í ævisögu Bjarna Pálssonar.
Ennfremur segir þar, að sárasóttin, sem uppgaus við innréttingarnar, hafi 1756
þrengt „að sagt er Magnúsi amtmanni Gíslasyni til fyrstum manna, eftir ráði
Bjarna og undirlagi, að færa í orð á liærri stöðurn, að hér í landi væri stiptað
læknisembætti" (bls. 52). Hvort rétt sé, að Bjarni hafi lagt þetta til við amt-
mann bresta nú gögn til að sannprófa, en hitt er víst, að amtmaður hefur ekki
fært það í tal á æðri stöðum, því í bréfi til hans dags. 14. maí 1759 segir Bjarni:
„Hefir og sumum kynlegt þótt, að aldrei hefir þetta (þ. e. stofnun landlæknis-
embættisins) með einu orði nefnt verið frá íslandi hvorki af herra amtmanninum
né öðrum.“ (Læknar á íslandi, bls. 35). Og í bréfi, sem Rantzau stiptamtmaður
ritar Magnúsi amtmanni Gíslasyni dags. 5. maí 1759 segir: „Það hefur um
þessar mundir verið rætt um það (þ. e. í vísindafélaginu), lrversu nauðsynlegt
og gagnlegt það væri að landlæknir væri skipaður á Islandi og hefur mönnum
hugkvæmst að skipa til þessa Bjarna Pálsson eftir uppástungu justisráðs og
prófessors Buchwalds," síðan heldur áfram í bréfinu: „til þess að þér, herra
amtmaður, séuð máli þessu kunnugur, vil ég hér með láta yður vita, hverjar
uppástungur það séu, sem gjörðar hafa verið.“ (Tímarit XI, bls. 178—179). 1
svarbréfi amtmanns til stiftamtmanns, dags. 21. sept. 1759, má finna orsök að
tómlæti því, er landar sýna þessu máli, en bréfinu lýkur svo: „Að því er snertir
það, sem yðar tign í bréfi yðar spyrjið mig um, get ég virðingarfyllst engu
öðru svarað, en að ég sé mér eklci fært að benda á neitt landsfé hvorki handa
honum (þ. e. Bjarna) né lyfjabúðinni; aðeins skal ég taka það frarn, að því líkur
maður er fyrir landið jafn æskilegur sem ómissanlegur." (Tímarit XI, bls. 181).
Sem sé þessi ómissandi maður mátti ekki kosta landsmenn neitt.
Þeim mönnum, er hafa kynnt sér aðdragandann að stofnun landlæknis-
embættisins, ber saman um, að vísindafélagið í Kaupmannahöfn eigi hvað
mestan þátt í því, og fæ ég ekki betur séð en að það sé rétt. Þetta félag var
stofnað 1742 og var Johan Ludvig Llolstein greifi fyrsti forseti þess. Félagið
lét náttúruvísindi mikið til sín taka, en af þeim áhuga leiddi rannsóknarleið-
angrana til Islands, fyrst Horrebow’s og síðan þeirra Bjarna og Eggcrts, sem
hcint eða óbeint verður til þess, að landlæknisembættið verður til. Því auk
árslaunanna, sem þeir félagar nutu, mcðan á leiðangrinum stóð, fengu þeir
vilyrði um lífvænlega stöðu að honum loknum og meðal annars til að uppfylL
það heit við Bjarna er embættið stofnað. Það er félagi í Vísindafélaginu,
Buchwald prófessor, sem lætur Bjarna semja tillögur urn landlæknisembættið.