Andvari - 01.07.1960, Blaðsíða 88

182
II. C. ÍIRANNER
ANDVARI
réttinn skipa og hljóta samkvæmt lilutar-
ins eðli aS lifa og hrærast innan vébanda
valdbeitingarinnar. Þar aS auki eru þaS
náttúruvísindin, sem hafa meS sinni
tæknilegu sundurgreiningu umbreytt allri
veröld nútímans í þann Babelsturn, þar
sem hver einstakur félagshópur hefur
yfir aS ráSa sérþekkingu, sem er óskiljan-
leg öllum hinum, en bægir um leiS sínum
eigin meSlimum frá víStækari skilningi.
Stjórnmál eru einnig orSin viSfangsefni
sérfræSinga, og þaS hefur leitt til þess, aS
einstaklingarnir eru ekki sjálfum sér ráS-
andi í hinurn pólitísku samfylkingum.
Hver á þá aS leiSa einstaklinginn til
skilnings á sjálfum sér og ábyrgS sinni
í nýrri aSstöSu? Hver á aS kenna honum
aS hugsa og hafast aS eftir þeirri for-
sendu, aS hugsanir hans og athafnir hafi
ómetanlega þýSingu fyrir alla aSra? Ég
held því ekki fram, aS listamenn einir
séu þcss megnugir aS gera slíkt krafta-
verk. En ég leyfi mér aS fullyrSa, aS list-
rænt frelsi, listrænn sannleikur og heiSar-
leiki hefur lífsnauSsynlega þýSingu fyrir
nútíSarmenn til þess aS skilja aSstöSu
sína i tilverunni.
Ég verS því aS líta svo á, aS þaS sé hin
mesta fásinna aS gera tilraun til aS ein-
skorSa mark og miS listarinnar viS þaS
aS láta hana þjóna pólitískum tilgangi.
Þvert á móti hljóta þaS aS vera lista-
mennirnir, sem skapa skilyrSi fyrir nýju
stjórnarfari meS því aS sýna oss nauSsyn
þess. En þeir geta ekki gert þaS meS því
aS lítihækka listina og breyta henni i not-
hæft tilsagnarform eSa meS því aS láta
ákveSinn stjórnmálaskilning skera úr um
þaS, hvaS sé satt og hvaS ósatt í listrænu
vali, livaS raunverulegt og livaS óraun-
hæft. ListamaSurinn getur aldrei vitaS
fyrirfram, hvaS honum kann aS mæta,
því aS þaS er sköpunarathöfnin sjálf, sem
er hans skilningsform. Nú eins og alltaf
áður vérSur hann aS leggja leið sína inn í
veröld hinna óendanlegu möguleika, knú-
inn af innri nauSsyn, leiddur af hugboSi,
og lögmálum þess verSur hann aS hlýSa,
þótt hann þckki þau ekki. Enn sem áSur
verður hann aS reyna að nálgast manninn
allan og veruleikann í heild sinni, enn
sem fyrr verður hann að vilja þaS, sem
ómögulegt er, skilja hið óskiljanlega, tjá
þaS, sem á sér engin orS, sýna þaS, sem
engin skilsmynd er á. En þcirri fullyrS-
ingu, aS þetta frjálsræði listarinnar -—
sem rétt á litið á ekkert skylt viS neitt
frjálsræði —• komi aðeins fáum einurn
við, vil ég svara með annarri fullyrðingu:
Það kemur oss öllum við. Og sé því hald-
ið fram, að þetta frjálsræði sé eins og
sakir standa viðsjált og jafnvel hættulegt
og valdi aSeins glundroða í viðleitninni
til að breyta stjórnmálaástandinu, þá vil
ég svara því til, að víst sé það viðsjált 1
meSförum og hættulegt, en engu að síður
andleg nauðsyn, skilyrði þess, að yfii'-
leitt reynist unnt að koma nokkrum breyt-
ingum á í mannheimi.
Ég skal játa, að ég hef ekki alltaf haft
svo háar hugmyndir um þann nútíðar-
skáldskap, sem ég sjálfur leitast við aS
leggja stund á, ef til vill meira af vilja
en mætti. Þeir tímar hafa komið, er eg
fylltist lamandi efa urn nauðsyn hans fyrir
liðandi stund, meira að segja um þýðingu
hans í mínu eigin lífi. Ég hef lifað svo
lengi og svo margt fyrir mig komið, eg
hef lifað tvær heimsstyrjaldir og guð ma
vita hve margar félagslegar og pólitískar
umbyltingar. ÞjóSfánar heillar veraldar
hafa verið bornir framhjá í endalausri
hópgöngu, og hver getur kornið tölu a
öll þau pólitísku loforð og fyrirhcit, sem
gcfin hafa verið, allar þær vonir, sem
hafa látið sér til skammar verða, öll þau
óskeikulu sannindi, sem vér höfum horft
á eftir niður í gröfina? Æskudrauma um
meira mannlegt frelsi höfum vér séð enda
í ánauð og harðstjórn, og ánauðina °8