Andvari - 01.05.1961, Side 22

EINAR M. JÓNSSON:
,,Að fortíð skal hyggja''
Á þessari öld — og sérstaklega síðustu
tuttugu árin — hafa orðið gjörbreytingar
á öllum bjargræðisháttunr liér á landi,
híbýlum manna og afkonru. Þetta er hin
eðlilega rás viðburðanna og framvinda, að
lífið í sínum margbreytilegu myndum
renni úr ýmsum þeim farvegum, senr
liðnar aldir hafa veitt því í, oft vegna
skorts og vanþekkingar. Þekking manna
og reynsluvit vex, aðferðir og áhöld verða
úrelt og víkja fyrir því, sem hagkvæmara
er og samhæfir betur kröfum tímanna.
En umskiptin í þjóðháttum hafa orðið
mjög snögg, nálgazt byltingu í stað þró-
unar. Því er það, að í ölduróti nútíma-
tækni, sem er að sigra á flestum sviðum,
má hinn þjóðlegi grunntónn ekki raskast
eða hverfa íslendingum, og hin unga
kynslóð verður að læra að meta þjóðhefð
liðinna alda. Tengslin milli þess, sem var
og er, mega ekki rofna. Þjóðin má ekki
verða viðskila við fortíð sína, ef hún á
að halda áfram að vera andlega sjálfstæð.
En það, að vita um fortíð sína og liðnar
aldir, er eitt af því, sem greinir menn og
mállaus dýr. Tungan og bókmenntirnar
hafa verið styrkur okkar og stolt, en það
eru fleiri stoðir, sem runnið geta undir
það, er verða má lítilli þjóð hjálparhella
í þjóðernislegri baráttu og byltingum tím-
anna.
Frændþjóðir okkar á Norðurlöndum
gerðu sér fyrr grein fyrir þessu en við,
ekki sízt Svíar, og gætum rdð margt af
þeim lært.
Þjóðminjasöfn og byggðasöfn hafa það
hlutverk að bregða upp myndum úr lífi og
menningu horfinna kynslóða, sýna húsa-
skipun þeirra, handbragð og bjargræðis-
hætti. Þar er vitnisburður um kjör, bar-
áttu og sigur feðranna. Og byggðasöfnin
sýna einkum það, sem einkennt hefur
cldri menningarskeið héraðsins. Allt slíkt
vekur og styrkir skilning á þjóðarsögunni,
eflir sjálfstraust og skapar meiri fótfestu
hinni uppvaxandi kynslóð, cn það er mik-
ils virði fyrir allar þjóðir og ekki sízt
hinar smáu.
Þeir hlutir, sem á söfnum eru, hafa
oftast yfir sér svip hárrar elli. Þeir hafa
lokið langri þjónustu. Okkur má ekki
gleymast að sjá þá í huganum eins og
þeir voru, þegar þeir komu úr höndum
meistaranna, sem gerðu þá, og eins og
þeir voru, þegar þeir léttu önn dagsins
í höndum horfinna kynslóða. í raun og
sannleika er það ekki nóg að sjá forn-
gripina sjálfa. Við verðum að sjá í hug-
anum þann heim, sem þeir einu sinni
hrærðust í, skynja anda fortíðarinnar,
heyra að nýju nið löngu horfinna tíma.
Slík innlifun er menntandi, en krefst
næðis. Því er ekkert áhlaupaverk að skoða
söfn. I meistaraverki Halldórs Kiljans
Laxness, Islandsklukkunni, er Snæfríður
Eydalín látin segja: „Þótt ég sé lítil kona,
þá áttu mitt silfur miklar konur á ís-
landi, formæður mínar, sumar á elleftu
öld og skörtuðu við það á hátíðum og
það er þeirra lag á gripunum og þess
tíma sál í þeim, og þess vegna eiga þær
þá enn, gömlu konurnar bak við mig, þótt