Andvari - 01.05.1961, Qupperneq 93

Andmæli við ritdómi
Nýlega hefir mér borizt í hendur And-
vari með nýju sniði og að sumu leyti með
nýju efni. Þar er meðal annars að finna
nokkra ritdóma. Einn þeirra er um Norð-
lenzka skólann eftir Sigurð Guðmundsson,
en sú bók kom út 1959.
Höfundur ritdómsins, Bjarni Benedikts-
son frá Hofteigi, hælir bókarhöfundi öðrum
þræði, en þó segir hann í öðrurn stöðum,
að bók þessi sé vart lesandi, lýsingar höf-
undar á mönnum og málefnum nái engri
átt og fleira í sama dúr. Nú sé það fjarri
mér að hyggja bók þessa alfullkomna frem-
ur en önnur mannanna verk, en þó langar
mig til þess að gera hér að umtalsefni tvö
atriði úr ritsmíð Bjarna Benediktssonar.
Fyrst er þá matarmálið á Möðruvöllum.
Bjarna finnst kaflinn um það næstum óles-
andi og helzt ekki eiga heima í bókinni. En
hvemig var hægt að rita sögu skólans án
þess að geta þess atburðar, sem næstum
hafði riðið skólanum að fullu eftir tveggja
ára tilvíst? Mér virðist aftur á móti augljóst,
að saga matarmálsins varð að rekjast ræki-
lega, eins og Sigurður hefir gert. Hún var
áður til í brotum hingað og þangað. Nú
finnst hún þarna í heilu lagi, og þó vantar
ef til vill enn þá lítilsháttar sprota þar á.
Þá vildi ég minnast á dóm Bjarna um
Jón A. Hjaltalín. Um hann farast honum
svo orð: „Ég fæ ekki betur séð en Jón
Hjaltalín hafi verið óhugþekkur maður, og
eitt er öldungis ugglaust. Hann hefir verið
kaldur um hjartað. Nemendum hans hefir
ekki þótt vænt um hann, né heldur hafa
þeir borið í brjósti sérstaka hlýju til skól-
ans. . . . Hann hefur sem sé ekki verið
alveg ákjósanlegur skólastjóri á tvísýnum
tíma, enda rambaði skóli hans nokkrum
sinnum á glötunarharmi."
Hvaðan koma Bjarna Benediktssyni heim-
ildir til að fella þennan dóm um Hjaltalín?
Veit hann betur og meira um þennan mann
en hinir mörgu nemendur hans, sem Sig-
urður vitnar sífellt til í bókinni?
Um 1940 kom út á Akureyri dálítil bók,
sem heitir Minningar frá Möðruvöllum.
Þar lýsa 15 nemendur Hjaltalíns skólastjórn
og skólavist, þar geta menn séð, hvaða hug
þeir bera til skólastjórans og skólans. Þarna
taka til máls ýmsir þjóðkunnir menn, svo
sem Halldór Stefánsson, Björn Hallsson á
Rangá, Guðmundur Friðjónsson, Sigurður
á Arnarvatni og Einar á Eyrarlandi, svo
nokkrir séu nefndir. Auk þess sendi Sig-
urður skólameistari allmörgum nemendum
Hjaltalíns spurningalista um skólastjórn og
skólabrag, sem hann vitnar líka tíðum í.
Allir þessir Möðruvallamenn tala af hlýj-
um hug um Hjaltalín og skólann. Á vitnis-
burði þessara manna byggir Sigurður Guð-
mundsson mat sitt á Hjaltalín ásamt öðrum
rökum. Það er mitt álit, að þetta mat Sig-
urðar verði þyngra á metunum en lítt rök-
studdur sleggjudómur hins unga B. B..
Þá vildi ég sérstaklega víkja að niður-
lagsorðum B. B. um Hjaltalín: „. . . enda
rambaði skóli hans nokkrum sinnum á
glötunarbarmi." Þetta álít ég óttalega orð-
um aukið.
Að því er vikið hér áður, að matarmálið
sæla hafði nærri tortímt skólanum. Þar
viðurkenni ég, að Hjaltalín hélt ekki rétt
vel á málum. En hann hefir meðal annars
þær málsbætur, að hann hefir um alllangt
skeið dvalið utanlands og ekki fylgzt með
kröfum almennings um mataræði. Hann er
líka uppalinn vestanlands og þekkir ekkert
til á Norður- og Austurlandi, en þar —
einkum þó austan-lands — munu hafa verið