Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 126

124
SIGURJÓN BJÖRNSSON
ANDVARI
dýpstu sporin og orðið honum ánægjuríkust. Sumarið 1918 kom Sigurður svo
alkominn til Reykjavíkur. Þá um haustið tók hann við prófessorsembætti
sínu, sem fyrr segir, en hóf jafnframt að flytja Hannesar Árnasonar fyrirlestra
sína fyrir almenning. Stóð flutningur þeirra fram á vor 1919. Urðu fyrirlestr-
arnir alls tuttugu talsins og nefndust einu nafni Einlyndi og marglyndi. Þóttu
þeir mikill viðburður í hinu fábreytta menningarlífi Reykjavíkur þeirra
tíma og vöktu mikla og almenna hrifningu. Er sagt að Sigurður hafi jafnan
talað fyrir fullu húsi (um 400 manns).
Samkvæmt bréfi Sigurðar Nordals til vinar síns Ágústs H. Bjarnasonar
mun hann í fyrstu hafa hugsað sér að nota tímann til að undirbúa fyrirlestra
um bókmenntasögulegt efni, þó ekki bókmenntasögulegt yfirlit, heldur áttu
þeir að fjalla um „lífsgildi skáldskaparins. Fyrirlestra mína myndi ég þá kalla
eitthvað á þessa leið: Um uppruna, eðli og lífsgildi skáldskaparins, framsett
sem undirstaða undir mati skáldrita“.4 Þetta er ritað snemma árs 1912, þegar
Sigurður er fyrst að hugleiða möguleika á Hannesar Árnasonar styrk. Til-
vitnunin ber með sér að á yfirborðinu a.m.k. sé honum naumast meira í hug
en búa í haginn fyrir sig sem verðandi bókmenntakennara og fræðimann með
því að skoða hinn heimspekilega og hugmyndafræðilega grunn bók-
menntanna. í loftinu virðist liggja að hann ætli sér ekki síður að fjalla um
seinni tíma bókmenntir en fornar bókmenntir, sem og varð raunin á eins og
allir vita.
Réttum þremur árum síðar, en þá var Sigurður orðinn styrkþegi af sjóði
Hannesar Árnasonar, ritar hann Ágústi vini sínum annað bréf. Þar reifar
hann hugmyndir sínar og hafa þær nú breyst nokkuð: „Viðfangsefnið ... Ég
vona að það skýrist fýrir mér smátt og smátt, veit að það breytist þó eitthvað,
en burt frá bókmenntunum, listgildi þeirra og lífsgildi kemst það sjálfsagt
ekki.... Mér finnst stundum, að spurningin um lífsgildi skáldritanna sé í raun
og veru spurningin um gildi tveggja lífsskoðana, sem eru margtvinnaðar
saman í lífinu og kalla mætti listræna og siðræna lífsskoðun . . . . Sú fyrri vill
halda við og auka hina upprunalegu margbreytni í manneðlinu, en sú síðari
stefnir að einföldun, samkvæmni og samræmi. Ég gæti hugsað mér að hafa
fyrri helming fyrirlestra minna um þetta efni og rannsaka svo í seinni helm-
ingnum áhrif skáldritanna frá því sjónarmiði, sem fyrri parturinn hefði gefið
mér“.s Þetta er allmikil breyting. Ljóst er að stefnan er öll í sálfræðilega —
heimspekilega átt. Sigurður virtist vera að færast nær sjálfum sér, átökunum
milli listamannsins, skáldsins og vísindamannsins í honum sjálfum. Hann átti
eftir að herða enn betur á. Því að þegar til kastanna kom fjölluðu fyrirlestr-
arnir um ,,tvær andstæðar stefnur í sálarlífi hvers manns“6, aðra einlynda og
hina marglynda eins og hann skírði þær. Þessum stefnum lýsti hann frá
þremur hliðum: — stefnum í sálarlífi hvers einstaklings — skapgerðar-