Andvari - 01.01.1987, Qupperneq 148

146
VÉSTEINN ÓLASON
ANDVARI
„En jafnframt voru skrifaðar greinar um bókmenntir fyrri alda sem byggð-
ust á bókmenntafræðilegum rannsóknaraðferðum á borð við hugmynda-
fræðirýni og málfræðilega aðferð (Halldór Laxness, Kristinn E. Andr-
ésson).“ (31) Hér er mjög erfitt að átta sig á hvað átt muni við með „mál-
fræðilegri aðferð“ og einnig hvaða greinar muni átt við, að undanskilinni
grein Halldórs Laxness um Passíusálmana, sem eðlilegt er að flokka undir
hugmyndafræðirýni.
Pegar borið er saman við doktorsritgerð Árna á sænsku virðist stundum
sem fljótfærnisleg þýðing hans á eigin texta leiði til afbökunar sem geri
framsetninguna einstrengingslega og jafnvel fráleita. Mér hnykkti við að
lesa: „ . .. Jakob J. Smári var undir áhrifum frá þvílíkri mannkynbótastefnu
þótt hann andmælti sjónarmiði mannúðar ekki eins afdráttarlaust og hinir
tveir.“ (36) Það er hálferfitt að ímynda sér að annar eins ljúflingur og Jakob J.
Smári virðist hafa verið, þegar kvæði hans eru lesin, hafi lagst nærri afdrátt-
arlaust gegn mannúð, og þyrfti að styðja slíka kenningu með tilvitnunum. í
doktorsritgerðinni stendur hins vegar: „ ... Jakob J. Smári var inspirerad av
raslárorna áven om han aldrig verkarha varit antihumanist.“(39, auðk. VÓ).
Þetta er óneitanlega trúverðugri framsetning. En í þessu tilviki getur þýð-
andinn ekki með nokkru móti afsakað sig með að hann hafi misskilið höfund
frumtextans.
Stundum virðist manni Árni fullfljótur til að flokka hugmyndir andans
manna um 1920 sem úrelta íhaldssemi. Þannig verður ekki betur séð en hann
telji eitthvað tortryggilegt við þá hugmynd Sigurðar Nordals að það sé
mönnum þroskavænlegt að þurfa að takast á við erfiðleika (bls. 44), og eru þó
orð Sigurðar þar sígild viðvörun, og líklega enn brýnni í neyslusamfélagi
nútímans en þau voru þegar þau komu fram. Einnig er næsta einfeldningslegt
ýmislegt sem segir um þjóðernishyggju og bókmenntaskilning Sigurðar
Nordals, þótt annað sé alveg rétt. Yfirleitt virðist Árni hafa takmarkaðan og
blæbrigðalítinn skilning á þjóðernishyggju íslendinga. Hann segir á bls. 44:
„Enda þótt Sigurður Nordal hafi viðurkennt að íslensk menning þarfnist
erlendra áhrifa, leikur varla vafi á því að hann var þjóðernishyggjumaður.“ í
þessum orðum felst að þjóðernishyggja sé nær óhjákvæmilega einangrun-
arsinnuð, en það er vitaskuld rangt. Önnur ummæli bera vitni yfirborðslegum
skilningi á fornbókmenntum, svo að ekki sé meira sagt: „Meðan þjóðernis-
hyggjan stóð sem hæst á íslandi var mörgum afar óljúft að líta á hetjur
íslendingasagna sem purkunarlausa morðingja, og var þá heiðinn siður
dásamaður og hetjuhugsjónin sem honum tengdist.“(51) Þetta er ekki hægt
að skilja öðru vísi en svo að hetjur íslendingasagna séu að jafnaði purkunar-
lausir morðingjar, ef við tökum niður gleraugu þjóðernishyggjunnar. Ætli sú
skoðun eigi sér ekki formælendur fáa meðal þeirra sem fengist hafa við að
túlka íslendingasögur eða lesið þær sæmilega vel, jafnvel þeirra sem mesta