Andvari - 01.01.2006, Page 160

158
ÁRMANN JAKOBSSON
ANDVARI
sögu Hannesar á hófstilltan og margbrotinn hátt og færa Hannes til nútímans.
Með því á hann við þátt Hannesar í þróun kvenréttinda og annarra lýðréttinda
og hann minnist líka á alþjóðahyggju Hannesar. Fleira segir Guðjón eiginlega
ekki um markmið sín þannig að ritdómarar hafa nógu við að bæta.1
Guðjón Friðriksson er ekki fyrsti sagnaritari Hannesar Hafstein. Raunar
mætti finna það sögu hans til foráttu að hann ræðir forvera sína lítið sem ekk-
ert, ekki einu sinni Kristján Albertsson sem sendi frá sér ævisögu Hannesar í
þremur bindum frá 1961 til 1964. Sumar lengri ritgerðir um Hannes Hafstein
eru ekki einu sinni á heimildaskrá.2 Eftir nýlegar orrahríðir um meintan
ritstuld í ævisögum er vissara að geta þess strax að ekki veldur þessu óheið-
arleiki og eins má gera ráð fyrir að Guðjón hafi kynnt sér vel allt það sem
sett hefur verið á prent um Hannes. Þögnin um fyrri sagnarit er aftur á móti
hluti af aðferð hans. Guðjón vinnur markvisst og veit við hvern hann á erindi.
Hann er greinilega þeirrar skoðunar að markhópur hans þurfi ekki á viðræðu
við eldri sagnaritara að halda.
Eigi að síður þykir mér full ástæða til að rifja upp eldri sagnaritun um
Hannes, í von um að það varpi ljósi á hana sjálfa og eins hina nýju ævisögu.
Ekki er þó þar með sagt að Guðjón Friðriksson hefði þurft að hafa slíka
umræðu í sinni bók heldur rek ég þessa sögu hér fyrir það brot af lesendahópi
Guðjóns sem ætla mætti að hafi áhuga á því.3
II
Áður en ég vík sögu að fyrri skrifum um Hannes Hafstein er rétt að fara
nokkrum orðum um aðferðir og hugmyndafræði sem liggja hinni nýju sögu
Hannesar til grundvallar. Þar sem ég var einn af þeim fyrstu til að nota orðið
frásagnarsagnfrœði um verk Guðjóns stendur líklega upp á mig að skýra hug-
takið betur.4 Frásagnarsagnfræði snýst eins og nafnið bendir til um frásögn
af liðnum atburðum en ekki söguskýringar eða heimspekilega umræðu. Þær
eru annað hvort fjarri eða í aukahlutverki. Það mætti kalla sagnfræðinga sem
leggja stund á þessa grein arftaka epískra skáldsagnahöfunda 18. og 19. aldar
sem náðu hvað best til almennings. Höfundarnir eru í nánu sambandi við
lesendur sína og meginhlutverkið er að skemmta þeim og vekja til umhugs-
unar með sönnum sögum, fremur en endilega að ryðja nýjar brautir í sagn-
fræðilegri túlkun eða taka þátt í akademískri umræðu. Það merkir vitaskuld
ekki að frásagnarfræði ryðji aldrei nýjar brautir heldur hitt að hún er alltaf
einum þræði afþreying. Frásagnarsagnfræðingar líta raunar gjarnan frekar á
sig sem rithöfunda en sagnfræðinga.
Einn fremsti frásagnarsagnfræðingur 20. aldar var hin bandaríska Barbara
W. Tuchman (1912-1989). Ekki aðeins fékk hún tvisvar sinnum Pulitzer-verð-
launin fyrir óskálduð lausamálsrit heldur voru bækur hennar gjarnan met-