Andvari - 01.01.1947, Síða 31

ANDVARI
Manntalið 1703
27
hluta hans, svo sem vopnfærra manna, skattgreiðenda eða
þvíh, þvi að tilgangurinn var oftast að fá vitneskju um, hve
miklum herjum væri unnt að bjóða út eða hve miklir skattar
gætu fengizt í fjárhirzluna. Var því oft heilum hópum manna
sleppt, svo sem konum og börnum, þrælum og' skattfrjálsum
stéttum. Hið síðasta skattmanntal (census) Rómverja lét
Vespasian keisari taka skömmu eftir 70 e. Kr. En svo líða nær
því 1% þúsund ár þar til aftur eru tekin manntöl í einstökum
hæjum á Hollandi, Sviss og Þvzkalandi á 15. öld og endrum
og sinnum eftir það á stöku stað, þar til á 18. öld, að farið er
að taka manntöl fyrir heil ríki. Mun Prússland hafa orðið
fyrst til þess 1719, en síðan Svíþjóð (með Finnlandi) 1749,
og þar næst Danmörk og Noregur 1769 og Spánn sama ár.
Árið 1753 var þó felld í enska parlamentinu uppástunga um
að taka manntal, m. a. með þeim rökum, að slíkt gæti orðið
til gagns fyrir fjandmenn ríkisins með því að sýna, hve veik-
burða landið væri, og orðið þannig upphaf þess, að England
glataði frelsi sínu. í parlamentinu varð einnig vart ótta við,
að af þeirri léttúð að telja fólkið mundi óhjákvæmilega leiða
drepsótlir og aðrar plágur.1) Fyrsta manntal á Englandi var
því ekki tekið fyrr en árið 1801.
I byrjun 18. aldar voru manntöl svo fátíð, að það var
engin furða, þótt það þætti miklum tíðindum sæta, er fyrir-
skipun kom um það árið 1702, að telja skyldi allt fólk hér á
landi og skrásetja hvern mann, jafnt unga sem gamla, háa
sem lága, ríka sem fátæka. Slík t hafði aldrei fyrr verið gert
hér á Jandi. Reyndar segir Hannes biskup Finnsson í riti sínu,
Mannfækkun af hallærum,2) að Þorleifur lögmaður Kortsson
hafi milli 1670 og 1680 látið telja fólk hér á landi, en annars
eru engar frásagnir um manntal á þeim tírna, og líklegast
er, að hér sé ekki um neitt manntal að ræða, heldur skrá um
bændur, er greiða áttu skatt. Er slíkt bændatal til frá 1681, um
hændur, er áttu að greiða styrjaldarhjálp til Dana (extra-
1) Adolph Jensen: Tallenes Tale bls. 30—31.
2) Lærdómslistafélagsrit 14. b. bls. 213.