Vikan - 28.04.1966, Blaðsíða 12

Gömul rússnesk teikning af Vfking-
um á róðrarbátum.
Víkingarnir og
tímaskeið þeirra
ur við Kaspíahaf, en þaðan lá
svo leiðin til landa kalífans í
Bagdað en þaðan streymdi aftin:
krydd og silfurskraut norður á
bóginn, til Evrópu. Stórgræddu
hinir sænsku kaupmenn á þess-
um viðskiptum og heimaland
þeirra naut í ríkum mæli góðs
af þeim, enda var uppgangur
sænska ríkisins mikill mestan
hluta víkingaaldar. Það var ekki
fyrr en á dögum þeirra Sveins
tjúguskeggs og Knúts ríka, að
Dani tók að bera hærra en Svía
í samfélagi Norðurlanda.
Á tíimdu öld tók Volgaverzl-
uninni að hnigna; stafaði það af
því að tyrkneskir villimenn höfðu
þá náð á vald sitt silfurnámum
Bagdað-kalífans í Túrkestan og
Afganistan, sem höfðu verið vmd-
irstaða verzlunarinnar af hans
hálfu. Beindu Svíar þá athygli
sinni þeim mun meir að vestari
vatna- og verslunarleiðinni, sem
lá suður eftir Dnieper til Svarta-
hafs og gríska keisaradæmisins.
Og í sambandi við þá leið varð
vegur þeirra í Rússlandi mestur.
FRUMKVÖÐLAR í HEIMS-
VIÐSKIPTUM
Sem ljóst má vera, voru
sænsku víkingarnir í austurvegi
hvorki ræningjar — að minnsta
kosti ekki í einföldustu merk-
ingu orðsins — né landnemar og
bændur, eins og Danir gerðust í
Englandi og Normandíi. Þeir
voru kaupmenn, sem lögðu fyrst
og fremst undir sig verzlun
Austur-Evrópu og efldu hana
um allan helming. Hinar fornu
verzlunarleiðir milli Evrópu og
Austurlanda höfðu rofnað við
herhlaup Araba rúmri öld fyrr;
þau sambönd, sem höfðu Mið-
jarðarhafið að tengilið, höfðu
lítillega verið tekin upp aftur
á tímum Karlamagnúsar, en dott-
ið niður á hnignunartímum
Frankaveldis, sem gengu í garð
að honum látnum. Nú voru það
hinir heiðnu víkingar, sem end-
urnýjuðu þessi viðskipti með stór-
fljót Rússlands sem tengilið. í
kjölfar verzlunarítakanna komu
svo auðvitað pólitísk völd, enda
leið ekki á löngu, áður en Sví-
ar höfðu lagt undir sig — að
meira eða minna leyti — flesta
eða alla slavneska þjóðflokka,
sem byggðu hið núverandi Rúss-
land, og marga finnska þjóð-
flokka norður frá að auki. Virð-
ist það hafa verið hægt verk,
trúlega vegna sundurlyndis
og skipulagsleysis landsmanna.
Þar með var GarSaríki orðið til,
veldi margfrægt úr sögum og
rímum, ríkið, sem varð grimd-
völlur annars mesta stórveldis
heims í dag.
Fyrsta ríkisstofnun, sem með
vissu er kunnugt um af Víkinga
hálfu í Rússlandi, átti sér stað
umhverfis Ilmenvatn með Hólm-
garð (Novgorod) sem höfuðstað.
Varð sú borg síðan um margra
alda skeið í röð merkari kaup-
staða í álfunni norðanverðri, eða
allt þar til Moskvufurstar löm-
uðu hana á fimmtándu öld. Eftir
að Svíar náðu yfirráðum á Dni-
eper, varð Kíef (Kænugarðm)
aðalbækistöð þeirra þar um slóð-
ir. Verða þeir að teljast stofn-
endur þessara borga og fleiri
(svo sem Smolensk, Polotsk og
Tsérnigoff), enda þótt einhver
slavnesk smáþorp kunni að hafa
verið þar fyrir þeirra daga.
MANNSKÆÐUR SLOPPUR
Samkvæmt Rússasögu Nestors
mimks, sem að vísu er ekki of
örugg heimild, varð víkinga-
höfðinginn Hrærekur (Rúrik)
fyrsti konungur eða fursti hins
nýja ríkis, og sat hann í Hólm-
garði. Tveir aðrir höfðingjar, sem
ef til vill hafa verið háðir Hræ-
reki og hétu Höskuldur og Dýri
(Askold og Dír), tóku Kíef, og
860 réðust þeir með miklum flota
á Konstantínópel, sem norrænir
menn kölluðu Miklagarð. Var
eðlilegt, að þessi keisaraborg,
sem þá var áreiðanlega mest
borg og auðugust í samanlagðri
kristninni, freistaði hinna sænsku
ofurhuga. Keisari og borgarar
urðu nær viti sínu fjær af
hræðslu, er þeir sáu til Víkinga;
varð það fangaráð þeirra að taka
slopp, sem María mey átti að
hafa gengið í forðum tíð, og dýfa
honum í sjóinn. Brast þá þegar
á óveður, segir sagan, og tor-
tímdi það víkingaflotanum. En
ekki tókst sloppnum þó að hindra,
að Víkingar færu með ránum og
drápum víðsvegar um strand-
héruð Svartahafs, bæði að þessu
sinni og oftar.
Að Hræreki liðnum tók við
ríki í Novgorod maður að nafni
Helgi (Oleg) og virðist hafa ver-
ið ótrauður höfðingi, því hann
náði Kíef á sitt vald með því
að myrða þá Höskuld og Dýra
með svikum. Hann færði ríki
sitt út og styrkti það á marga
vegu; víggirti til dæmis kaup-
staði víðsvegar um landið og
setti þar víkingaforingja til
stjórnar. Þannig varð til slavn-
eskt ríki með sænskri yfirstétt.
— Helgi var einnig sigursæll í
vopnaviðskiptum við Kasara og
Patsínaka. Árið 907 ákvað hann
að gera alvöru úr því að taka
Konstantínópel og hélt þangað
með mikinn flota. Grikkir höfðu
njósn af ferð hans og girtu fyrir
Bospórus með galeiðum, sem
þeir lögðu í sundið, svo Vík-
ingar kæmust ekki inn á höfn-
ina. En næsta morgun risu hár-
in heldur bettu: á höfðum Grikkj-
anna, því þá sáu þeir flota Helga
nálgast fullum seglum — og í
þetta sinn á landi! Helgi hafði
þá sett hjól undir skip sín, og
þar sem byr var góður, ákvað
hann að aka þeim á borgina sem
stríðsvögnum.
Grikkir buðu nú Helga hvað
sem væri til þess að hann sleppti
því að taka borgina þeirra.
Fékkst hann loks til að hverfa
á brott gegn ærnu fégjaldi og
að gerðum verzlunarsamningi,
sem tryggði þegnum hans stór-
kostleg fríðindi á mörkuðum
heimsborgarinnar.
HELGA HELGA
Eftirmaður Helga, Ingvar (Ig-
or) var þó ekki ánægður með
þessi kjör, því einnig hann fór
á sínum tíma með flota til Mikla-
garðs, en varð frá að hverfa fyrir
gríska flotanum, sem beitti þá
hinum svokallaða „gríska eldi“,
einskonar eldvörpu, sem mikil
leynd hvíldi yfir og óvinum
Miklagarðsmanna stóð hinn mesti
stuggur af. Ekki var Grikkja-
keisar þó öruggari en svo, að er
Ingvar fór öðru sinni með flota
á hendur honum, gaf hann honum
of fjár til að hverfa aftur og end-
urnýjaði viðskiptasamning þann,
er gerður hafði verið við Helga.
VIKAN 17. tbl.