Vikan - 28.04.1966, Blaðsíða 18

GerSihúsahverfi í útjaðri Stokkhólms. Tvær áltnur umlykja lokað gerði, J)ar sem fjölskyldan
getur verið alveg út af fyrir sig, en þar fyrir framan er aimennur garður eða bersvæði.
Atríumhiis
bb gardhús
efftir
Geirharð Þorsteinsson
arkitekt
Arið 79 gaus Vesúvíus og gróf gersamlega í jörðu
borgina Pompeji svo að hún týndist jafnvel öld-
um saman og enginn vissi hvar hún hafði staðið.
Eftir að byrjað var að grafa öskuna og vikurinn
ofan af rústum borgarinnar, þá kom raunar í
ljós, að sum húsin stóðu ótrúlega lítið skemmd
og þar hafa menn prýðileg dæmi um íbúðarbyggingar
fornaldarinnar eins og þær gerðust hjá Rómverjum. Nú
eru þeir íslendingar all margir orðnir, sem lagt hafa
leið sína til Ítalíu og þá koma auðvitað flestir við í
Pompeji. Eitt af því sem ferðamönnum er jafnan sýnt
þar, er íbúðarhús auðmanns, sem þar stendur prýðilega
á sig komið og að sjálfsögðu uppgert að einhverju leyti.
Frá þessu húsi hefur verið sagt all ítarlega í ferðagrein
í Vikunni og mætti rifja upp við þetta tækifæri að
húsið er rétt eins og samfelld og massív steinblokk
til að sjá, en þegar komið er inn úr dyrum, þá kemur
það á óvart að fyrir manni verður blómsturgarður,
vel búinn gosbrunnum og listaverkum. Utan með þess-
um garði í miðju hússins eru súlnagöng en síðan er
gengið inn í vistarverurnar úr garðinum.
Þesskonar garð í miðju húsi nefndu Rómverjar atríum
og hús með slíkum garði voru nefnd atríumhús. En
Rómverjar voru eins og kunnugt er hvorki miklir lista-
menn eða arkitektar og þeir höfðu fengið atríumhúsið
að eins og svo margt annað. Þeir voru fyrst og fremst!
menn stjórnvizku og hernaðar en list þeirra var eftir-
öpun eftir því, sem áður hafði verið gert meðal ná- ,
granna þeirra austan við Adriahafið. í Grikklandi hinu
forna hafði það sem sé tíðkazt að byggja atríumhús
og sá stíll mun hafa borizt þaðan til Rómverja eins og
margvísleg önnur menningaráhrif. Grikkir voru raunar
ekki heldur upphafsmenn að þessu byggingarlagi, heldur
munu Indverjar, Kínverjar og Egyptar hafa byggt
atríumhús í einhverri mynd löngu áður. Meðal þessara
fornþjóða munu atríumhús hafa verið byggð bæði til
sveita og svo í borgum, en miklu meira í borgum eins
og gefur að skilja. Ekki var það sízt þar sem borgir
voru víggirtar, því þar var mikilsvert að þjappa byggð-
inni saman. Þá urðu göturnar mjóar og húsin náðu alla
leið út í götuna, heillegur múrveggur hið ytra, en
birtuna fengu þau frá garðinum í miðjunni.
Gott dæmi um slíka borg er gríska borgin Priene,
sem Grikkir reistu í einni af nýlendum sínum í Litlu
Asíu um 350 f. Kr. Þetta var fjarska lítil borg að flatar-
máli, um 300x600 metrar og nú hefur hún öll verið
grafin upp. Úr þeim minjum má lesa hinn merkilegasta
fróðleik um lifnaðarháttu íbúanna og ennfremur ýmis-
legt um aðrar hliðstæðar borgir. Fimm þúsund manns
áttu heima í Priene og þar voru allar sömu stofnanir
eins og í stærri borgum: markaðstorg, musteri, ráðhús,
embættismannahús, æðri skóli, leikhús, hof, íþrótta-
skóli og leikvangur.
Aðalgöturnar voru átta talsins, 6 m breiðar og lágu
þvert á aðalhalla landsins, en mjórri götur, 3,5 m, lágu
í stöllum og tröppum eftir hallanum. Vatnsleiðslur og
skolpræsi voru leidd undir götuhellum. Reitirnir sem
Jg VIKAN 17. tbl.