Vikan - 12.08.1993, Blaðsíða 32

■ HVERS VEGNA LATA þAU SVONA?
■ ERU þAU TILFINNiNGALEGA SVELT?
Kastljós fjölmiðla hefur
beinst mjög að „vand-
ræðaunglingum" síðan
Meðalfells-málið svokallaða
kom upp og þeir tel ég að eigi
við margslunginn vanda að
stríða. Þeir eru að mínu viti
ekki annað en birtingarmynd
Þau eru alin upp viö öryggisleysi og þaö
brýst svona út, segir Elísabet B. Bjarna-
dóttir félagsráögjafi. Hún vinnur hjá Ung-
lingaráögjöf Unglingaheimilis ríkisins og
rekur fjölskylduráðgjöfina Sálfræ og sam-
spil.
miklu djúpstæðari vanda sem
á sér flóknar sálrænar, félags-
legar, menningarlegar og póli-
tískar rætur sem erfitt er að
komast fyrir og leysa til fram-
búðar ( einstökum tilfellum.
Eldri kynslóðirnar eru miklu
uppteknari af því hvort hróflað
er viö Heilræðavísum Hall-
gríms Péturssonar í stuttri
auglýsingu en því að heil-
ræðavísur nútímabarnsins
séu endalausar ofbeldis-
fræðslumyndir."
GO
Oé.
^ Þetta segir Elísabet Berta
Bjarnadóttir félagsráðgjafi hjá
^ þeirri stofnun hins félagslega
kerfis alls landsins sem á að
^ annast samræmingu og sam-
hæfingu þeirra úrræða sem
5< unnt er að gripa til þegar allt
um þrýtur - þegar unglingur
steytir á skeri þannig að allt
hans ráð og allt hans l(f er í
húfi. Hann er kominn út á ó-
heillabraut, kominn í kast við
lögin, farinn að drekka, neyta
vímuefna, meira og minna bú-
inn að koma sér út úr húsi
heima hjá sér, flosnaður upp
úr skóla og farinn að valda
tjóni á eigum annarra. Margar
fjölskyldur leita einnig til Ung-
lingaráðgjafarinnar með
vandamál sem eru ekki nærri
eins alvarleg og nú bíða um
fjörutíu fjölskyldur eftir því að
fá þar viðtalstíma.
En einhvers staðar byrjar
þetta ferli sem síðan breytist í
það mynstur óhugnaðar sem
hér er lýst í megindráttum.
Snemma beygist krókurinn til
þess sem verða vill og það
getur varla verið byrjunin að
barn komist á gelgjuskeið og
verði þá allt í einu svo óstýri-
látt að það geri uppreisn gegn
öllu og öllum, verði með öðr-
um orðum andfélagslega
sinnað og sýni það í verki.
Eðahvað?
„Nei,“ segir Elísabet, „auð-
vitað gerist það ekki þannig
þótt stundum mætti ætla að
svo væri þegar fjölmiðlar
segja fréttir af slíkum málum.
Þessar fréttir minna oft á
myndir um bófahasar. Þótt
unglingar lendi í vandræðum
og komist í kast við lögin hvað
eftir annað er ekki þar með
sagt að upplagið sé glæpa-
hneigð eða ræfildómur. Þegar
svo langt er gengið að leita
þarf til stofnana varðandi úr-
ræði er oftast mikið búið að
ganga á. í langflestum tilfell-
um má rekja hið óæskilega
ferli aftur ( bernsku. Sé hægt
að veita þá meðferð sem telja
má nauðsynlega svo hægt sé
að brjóta upp mynstrið og
finna varanlega lausn má yfir-
leitt rekja það mjög langt aft-
ur, jafnvel til fyrstu tengsla
barnsins við móðurina."
Einfalda og tiltölulega skýra
mynd af tilfinningalegum
frumtengslum barns við mikil-
vægustu persónuna í lífinu -
móðurina eða ígildi hennar -
er ekki auðvelt að draga upp,
til dæmis vegna þess að við-
fangsefnið mannleg tengsl er
svo óáþreifanlegt að það býð-
ur ekki upp á vísindalegar
staðreyndir eða beinharðar
upplýsingar. Þó eru þessi
tengsl líklegri til þess að hafa
meiri áhrif á framtíð barnsins
og allt líf þess en nokkur önn-
ur tengsl sem það stofnar til á
ævinni. Sá sem fær tilfinn-
ingalegum grunnþörfum sín-
um ekki fullnægt er líklegur til
að laskast þannig á sálinni að
hann hljóti af því varanlegan
skaða og öðlist ekki það
sjálfstraust sem einstaklingn-
um er nauðsynlegt til að geta
stjórnað lífi sínu. Hann gæti
þó orðið svo heppinn að
lenda í hópi þeirra örfáu sem
síðar fá góða sálræna með-
ferð og hljóta á þann hátt til-
finningalegt enduruppeldi.
„Slíkt enduruppeldi er
mögulegt í sumum tilfellum,"
segir Elísabet, „en meðferðin
er erfið, langvinn og kostnað-
arsöm. Hún gerir gífurlegar
kröfur til beggja aðila, þess
sem lætur meðferðina í té og
þess sem sækir hana. Auð-
veldara er að veita kreppu-
meðferð þar sem vandamálið
er afmarkað og því gefinn á-
kveðinn tími. Slík kreppumeð-
ferð miðast ýmist við einstak-
ling eða fjölskylduna sem
heild. Fólk hefur almennt
betra úthald í því vinnuformi.
Enduruppeldið, sem ég tala
um, er líka hægt að veita með
langtímavistun í fóstri og
frjósömum jarðvegi. Þá vistun
og langtímameðferð sem völ
er á nú þyrfti að auka við og
bæta þannig að fleiri einstak-
lingar ættu kost á betri aðstoð
en nú. Þessi úrræði taka við
þegar fjölskyldan ræður ekki
lengur ein við uppeldið og
miðast við að unglingurinn
verði fær um að standa á eig-
in fótum. Slíkra úrræða verður
sennilega alltaf þörf, því mið-
ur. Annars finnst mér að ekki
verði hjá því komist öllu leng-
ur að huga í alvöru að for-
varnarstarfi."
- Sem beindist að hverjum?
„Ég er að tala um víðtækt
forvarnarstarf sem í senn fæli
í sér fræðslu fyrir almenning
og bætt skipulag á almennri
þjónustu eins og skólakerfi,
heilbrigðisþjónustu og hvers
konar félagslegum stuðningi,
þannig að það myndaði sam-
virka heild. Með því móti feng-
ist líka betri nýting á fjármun-
um. Eins og málum er nú
háttað er þetta of tilviljana-
kennt og losaralegt, finnst
mér. Ef við lítum aðeins á
kostnaðarhliðina eru fyrir-
byggjandi ráðstafanir mun ó-
dýrari en björgunaraðgerðir."
- Og hvar ætti að byrja?
„Miklu meiri þjálfun í mann-
legum samskiptum væri æski-
leg í skólunum, allt frá því í
fyrstu bekkjum barnaskóla.
Slíkt fræðslustad hlýtur að
vera langtímamarkmið sem er
ekki hægt að hrista fram úr
erminni. Það er með ólíkind-
um að fræðsla um tilfinninga-
legar grunnþarfir og mannleg
tengsl skuli ekki vera fastur
liður í því ungbarnaeftirliti sem
þrátt fyrir allt hefur verið fastur
liður í íslenska heilbrigðiskerf-
inu í marga áratugi. Að mínu
mati er ekki síður mikilvægt
að verðandi foreldrar kunni
skil á þessum þörfum barns-
ins en að þeir viti upp á sína
tíu fingur hversu marga dropa
af lýsi sé ráðlegt að gefa því
og hvernig eigi að hreinsa
skóf úr hársverði þess.
Með þvi að segja þetta er
ég ekki að segja að næring
og hreinlæti skipti ekki miklu
máli. Þvert á móti. Hins vegar
getur pattaralegt og tandur-
hreint barn aldrei þrifist nema
við séum tilbúin að nálgast
það tilfinningalega. Fái það til-
finningalegum þörfum sínum
ekki fullnægt líður því aldrei
vel, hversu vel sem líkamleg-
um þörfum þess er sinnt.“
32 VIKAN 16. TBL.1993