Muninn - 01.04.1958, Blaðsíða 22

undir höfði til að byrja með og aldrei gera
of lítið úr frumsmekk beggja. Hinn þrosk-
aði smekkur kemur með tímanum við nán-
ari kynni. En jafnvel svokallaður þroski
getur leiðzt afvega, og enginn skyldi gleyma
því, að eyrun geta vanizt ófögrum hávaða
sem tungan slæmu bragði, sé slíku að þeim
haldið. Og vísast er okkur hættara við að
svíkja hlustirnar, en þeirn að svíkja okkur.
Þá er það loksins formið, heildarsvipur
tónverksins, hvernig okkur geðjast að setn-
ingaskipun og setningatengslum, og hversu
sjálfstæða persónu tónverkið kynnir hlust-
andanum sem slíkt, og loks, hvort ekki
megi greina einhverja undiröldu, sem geng-
ur í gegnum allt verkið. Á það einkunr við
um hin stærri form, óratóríur og óperur, en
einmitt þar er að leita þeirrar táknrænu
dulauðgi, sem ögn lrefur verið drepið á hér
að framan. En eins og ég hef þegar tekið
fram, geta menn ógjarnan tileinkað sér
þessa dýpt tónlistarinnar, fyrr en eftir mikla
snertingu og enda sérþekkingu á þeim efn-
um. En áhrif hennar orka á þá meira og
minna eins fyrir því.
Þetta er að vísu ófullnægjandi skýring á
gervi listarinnar í tónum, en gæti þó máske
orðið einhverjum til skilningsauka og um-
hugsunar. En nú skulum við athuga með
hverjum hætti tónlistin grípur um sig í
hugum okkar, og hvaða sálrænt eða þrosk-
andi gildi hún getur haft fyrir þá, sem kom-
ast í snertingu við hana.
IV.
Við segjum oft um hitt og þetta, sem við
höfum engan áhuga á, að við látum það inn
um annað eyrað og út um hitt. Sé ekki hin
vísvitandi eftirtekt með í spilinu eða skvn-
semi og skoðun viðlátnar til að samþykkja
eða hafna, gleymum við því óðara. Öðru
máli gegnir um listina og þá tónlistina ekki
sízt, því að hún talar til hjartans eftir leið-
um tilfinninganna. Skynsemin kemur þar
lítið við sögu, sem einu gildir, því að eng-
um er kunnara en tónlistarmönnum.að tón-
verk, sem eru skynsamlega óaðfinnanleg,
hvað byggingu snertir, geta verið algjörlega
innantómur leirburður, en aftur önnur,
sem frá skynsamlegu sjónarmiði eru stór-
gölluð, geta verið hreinustu perlur. í al-
gengri merkingu er tónlistin ekki skynsam-
leg, og kannske er það meðfram vegna þess,
að við getum ekki varizt áhrifum hennar.
jafnvel þó að við vildum. Ég efast ekki um,
að margir hafi veitt því athygli, að lagi, sem
þeir heyrðu í fyrsta skipti, hafi skotið upp í
vitund þeirra vikum eða jafnvel mánuðum
síðar.
Hafi lagið hrifið hlustandann, má skýra
þetta svo, að undirvitundin hafi verið nógu
næm til að læra það og skili því síðan upp í
dagvitundina, sem líka gerði sitt til að grafa
það upp. En sé nú ekki um neina hrifningu
að ræða við fyrstu heyrn, heldur tómlæti og
jafnvel andúð hlustandans, og samt skýtur
laginu upp í dagvitund hans eftir lengri eða
skemmri tíma, fer þá ekki fyrirbærið að
verða athyglisverðara? En einnig þetta á sér
stað.
Síðan ég var á unglingsaldri, hef ég jafn-
an haft vakandi eftirtekt á öllum svona fyr-
irbærum og alltaf með sama árangri, og oft
svo greinilegum, að mér hefur stundum leg-
ið við að álykta, að það skipti ótrúlega litlu,
hvort maður hlusti með eða án athygli á
fagurt lag, hvað það snertir. Það skal í hann
samt. Þar með slæ ég ekkert af því, að það
er í alla staði heimskulegt og vítavert að
þrjózkast við að heyra.
Ég veit mörg dæmi þess, að lagi, sem
menn hafa hlustað á tveim til þrem sinnum
með misjafnri athygli og jafnvel þrjózku,
hafa þeir bunað upp úr sér, eða a. m. k.
köflum úr því, vikum og mánuðum síðar.
Þá fer það að ónáða hrifvitund þeirra,
„hringía í hausnum á þeim“, eins og þeir
venjulega komast að orði.
En það er annað athyglisvert í þessu sam
bandi, sem sé: að einungis fögur lög eða
sérkennileg á einhvern hátt ganga þannig
aftur, eða þá mest sláandi kaflar þeirra, en
62 m u N I N N