Iðunn : nýr flokkur - 01.10.1926, Side 75

IÐUNN
Ritsjá.
317
má kannske, að hann skorti dramatiskan kraft, en þó er sagan
dramatisk. Rithöfundur hefir sagt við mig, að sagan sé of losara-
leg. Bygging hennar hefði gjarna mátt vera dálítið traustari. En
aðgætandi er, að sagan er endurminningar, og þar er eðlilegt að
minningaleiftranna gæti. Sá sami rithöfundur taldi það líka galla,
að í sögunni gnæfði enginn hár tindur — fjall — upp af láglendi
hennar. M. ö. o.: Dramatiskan kraft vantaði í söguna. Það er satt,
í söguna vantar þetta „dramatiska fjall “, en það gerir ekkert frá
listrænni hlið, því að hún á hið dramatiska djúp.
Sagan lýsir hvernig mannúðar- og réttlætis-tilfinning ungrar
stúlku vaknar, hversu sárt hana tekur til olnbogabarna lífsins. Hún
sér veiluna í siðferðis- og réttlætis-vitund þjóðarinnar, — eins og
þjóðin lifir nú lífi sínu. Unga stúlkan vill bæta úr meinunum. Hún
er vinsæl, efnamennirnir vilja fá henni fé í hendur til Iíknarstarf-
semi. Hún kemst á snoðir um, að féð er blóðpeningar. Efna-
mennirnir taka þúsundirnar frá vesalingum þjóðfélagsins með sömu
hendi sem þeir gefa aftur með tugina, jafnvel hundruðin til þess
að eiga vís hin æðstu sæti í opinbera þjóðlífinu, — til þess jafn-
vel, að þeir séu skoðaðir riddarar rétttrúnaðarins og beri stimpil
kristindóms og mannúðar á enni sér. Með hárfínni nákvæmni er
því lýst, hvernig sundin lokast smátt og smátt fyrir henni. Með
hárfínni nákvæmni er því lýst í sögu þessarar ungu konu, hvernig
réttlátustu og bestu mennirnir eru bornir ofurliða í viðleitni þeirra
til að gera lífið réttlátt, satt og fagurt, vegna þess að þeir eiga
ekki lund til að ganga inn á leið samninganna við þá aðilja lífs-
ins, sem ekki eru nógu andlega skyldir takmarkinu, sem hinir
réttlátu mannúðarmenn keppa að. Þá er takmörkunin eina Ieiðin
sem fær er. Draga sig inn í skelina, og skelin lokast, en lífið
stakk flís sinni inn í hana áður en hún lokaðist. Sársaukinn er
þar geymdur, þó að flísin sjáist ekki lengur, en það veit skelin.
Unga stúlkan flýr að lokum — flýr frá foraði yfirdrepskaparins
og hræsninnar. Hún flýr heimili foreldra sinna — elskulegt og
gott heimili að mörgu leyti — flýr það af því að inn í það höfðu
líka læst sig hendur hins sjúka þjóðlífs og bælt niður með misk-
unnarlausri harðneskju réttlætistilfinningu föður hennar, eða öllu
heldur: kraft hans til að framfylgja réttlætinu. Og þar er komið
að því dramatiska í sögunni. Þegar hún veit hve alt er fúið og
andstyggilegt, ætlar hún að knýja föður sinn „til að ganga á veg-
um sannleika og réttlætis". Þar er aödragandinn að „fjallinu",