Kirkjuritið - 01.07.1937, Blaðsíða 43

Kirkjuritið.
Prestastefnan.
281
1880 mátti svo heita sem um önnur stéttarfundarhöld væri ekki
að ræða hér á landi, en prestastefnuhaldið einu sinni á ári —
hin pólitísku fundarhöld nefni ég ekki, því að þau verða ekki
til stéttarfundarhalda talin — en prestastefnuhaldið var þá líka
lang elzt og reglulegast allra fundarhalda (annara en Alþingis)
og átti að því leyti mikið undir sér, þar sem þar voru lengst af
dómar uppkveðnir í tnálum varðandi presta. Á miðri 13. öld er
fyrst talað um andlegt dómþing hér á landi, en það er ekki fyr
en 1639, að Brynjólfur biskup fær því komið á, með allmiklu
harðfylgi, að prestastefna skyldi haldin ár hvert fyrir Skálholts-
biskupsdæmi í sambandi við Alþingi. Og skyldu prófastarnir
fimm úr Rangár- Árness- Kjalarness- Þverár og Þórsness-þingum
sækja hana, til þess „með hinum skynsömustu prestum, er þeir
skyldu stefna þangað með sér, leggja til mála, eftir þvi sem
kirkjuskipunin mælti fyrir“. Þelta er fæðingarsaga prestastefn-
unnar í þeirri mynd, sem hún var haldin alt til sumars 1904,
er stiftsyfirvöldin sem slík hurfu úr sögunni. Um c. 260 ár
hafði sú venja haldist, að veraldlega valdstjórnin hefði sinn
fulltrúa á prestastefnunni (fyrst höfuðsmanninn eða „fullmegt-
ugan“ lians, síðan amtmennina, — síðastur þeirra var Jul.
Havstein). Prestastefnan í þessu formi var ekki „presta-
fundur“ i vorra tíma skilmngi, heldur „synodal-réttur“. Og
enda þótt synodalrétturinn sem dæmandi „institution" væri
fyrir löngu skilinn frá hinni árlegu prestastefnu (og væri
skotið á sem „aukarétti" er þess gerðist ])örf), þá hélzt réttar-
nafnið fram eftir öllu og fram til 1889 stóð afdráttarlaust í
gjörðabók prestastefnunnar: ,,Rétturinn var settur undir præ-
sidio amtmanns (N. N.) og biskups (N. N.). Sem assessores
voru mættir prófastarnir“ o. s. frv. Arið 1891 er „fundurinn"
kominn i staðinn fyrir „rétturinn“, en prófastarnir eru ennþá
titlaðir „assessores“, rétt eins og hér væri enn um dómþing
að ræða. En þótt hér væri að ræða um „dómþing, sem ekkert
hafði að dæma“, þá má segja, að prestastefnan hvíldi áfram í
dómþingsreifum fyrri alda, alt þangað til amtmaður hvarf úr
réttinum eftir 1904 og stiftsyfirvöldin hurfu úr sögunni. En þá
voru liðin 24 ár frá því er fyrst var tekið að þinga um það
á prestastefnunni sjálfri, hvernig losa mætti prestastefnuna úr
l)essum broslegu gömlu dómþingsreifum og „auka vald og
verkssvið synodusar“, sem það var kallað. Þetta hefir að vísu
enn ekki fengist. Sjálfstjórnarhugsunin að því er snertir kirkju-
málin kemst að nokkuru leyti í framkvæmd með lögunum um
sóknarnefndir og héraðsnefndir, en í stað þess að auka vald
og verksvið synodusar fékst loks 1931 lögtekið „kirkjuráð fyrir