Sjómannadagsblaðið - 03.06.1951, Blaðsíða 63

I Virkinu í Norðri, er sagt frá því, er stjórskipið Lancastria, flutti fyrsta setuliðið frá íslandi. Að lokinni viðdvöl hér,
hélt skipið beint til Frakklands til að hjálpa til með að flytja á brott brezka herliðið undan sókn Þjóðverja. Samtals voru
fluttir 178 þúsund hermenn yfir til Bretlands, þar af 42 þúsundir Pólverjar. í endurminningum Churchills, segir svo
„Hryllilegt atvik kom fyrir hinn 17. júní, í St. Nazaire. Sprengjur féllu á og kveiktu í 20 þúsund málesta hafskipinu
„Lancastria“, með um 5000 hermenn innan burðs, er það var að leggja úr höfn. Logandi olíubrákin breiddist út frá skip-
’nu og um 3000 menn fórust þarna. Hinum var bjargað með mikillri hugprýði af smærri skipum, þrátt fyrir stöðugar
loftárásir. Er mér barst þessi frétt, í kyrrð ráðuneytis herbergisins um eftirmiðdaginn, lagði ég bann við því, að hún
yrði birt og sagði: — Blöðin hafa fengið nóg af helfregnum og válegum tíðindum, í dag að minnsta kosti. — Það var
®tlun mín að birta fregnina nokkrum dögum síðar, en rás viðburðanna varð svo ör og raunaleg, að ég gleymdi að afnema
bannið við birtingunni, svo að nokkur ár liðu, þar til þessi hryllilegu tíðindi urðu almenningi kunn“.
VIRKIÐ í NORÐRI
Saga íslenzku sjómannanna á stríðsárunum.
Ein af þeim athyglisverðustu bókum er útkomu
hér um síðustu áramót, má tvímælalaust telja
síðasta hefti Virkisins í Norðri (Sæfarendur), sem
er saga íslenzkra sjómanna á stríðsárunum.
Þess krefjast menn af góðum bókum, að þær
seu annaðhvort til skemmtunar nytsemdar eða
fróðleiks, og bezt þykir, þegar slíkt er að finna hjá
einni og sömu bókinni. Sumar bækur eru og þeim
kostum búnar, að hvort sem manni líkar það betur
eða ver sem í þeim seendur, þá má maður ekki án
þeirra vera, af því að þær geyma í sér samansafnað-
an h'óðleik eða heimildir, sem ekki er annarsstaðar
að finna.
Slík bók er Virkið í Norðri, hið mikla ritverk
Gunnars M. Magnússonar um ástandsárin, en
t>riðja og síðasta bók hans um þetta efni fjallar
eiugöngu um siglingar íslenzku sjómannanna á
haettusvæðinu og viðskipti þeirra við setuliðið.
(Með þessu síðasta hefti er ritverkið orðið rúmar
1200 blaðsíður).
Höfundur, sem sjálfur hefir verið sjómaður, hef-
lr gert sér mikið far um að segja sem nákvæmast
°g hlutlaust frá atburðum og hefir í þeim efnum
ekkert hirt um, hvort einhverjum er málið snertir
kemur það betur eða verr, ef frásögnin með því
gæti orðið sem sannsögulegust. Hefir honum tek-
ist, að viða að sér ótrúlega mikilli vitneskju og
skipa efni vel og skilmerkilega niður og halda
réttri dómgreind um orsakir og afleiðingar atburða,
sem útaf fyrir sig hefir ekki verið lítill vandi, að
kafa í því moldviðri af áróðri og blekkingum er
huldu alla atburði á þessum árum, margt mun þó
vera frásagnarvert, sem ekki er enn komið fram í
dagsljósið.
Hvað sjómennina snertir, þá er sú frásaga sem
þarna birtist um siglingar þeirra á hættusvæðinu,
ekki nema hálfsögð saga, en höfundurinn verður
tæpast ásakaður þó hann skrifi ekki um það, sem
hann ekki veit, og honum er ekki sagt frá. Sjó-
mennirnir íslenzku geyma enn margt með sjálfum
sér, sem vonandi verður seinna getið, af því það
eru frásögur þeirra sem lifðu af hildarleikinni, sú
saga er enn að mestu leiti óskráð. En jafnvel
fyrir þá, getur Virkið í Norðri verið stuðningur,
seinna meir. Virkið í Norðri er bók, sem allir þurfa
að eiga. Hafi höfundur þökk fyrir rit sitt.
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 43