Sjómannadagsblaðið - 08.06.1986, Blaðsíða 88

86
SJOMANNADAGSBLAÐIÐ
HVER BÁRA TALAR MÁLI SEM ÞEIR SKILJA ...
Horft um öxl á 70 ára afmæli Sjómannafélags Reykjavíkur
Ondvert við það sem gerðist
víða um lönd voru sjómenn
brautryðjendur í okkar
verkalýðssögu fremur en daglauna-
rnenn í landi.
Ef undan er skilið stutt tímabil á
þjóðveldisöld voru fiskveiðar undir-
grein landbúnaðar í okkar atvinnu-
sögu allt fram á nítjándu öld. Til þess
liggja vitanlega margar ástæður, svo
sem fátækt okkar um aldirnar, ófrelsi
og mannfæð, en ekki síst að bænda-
stéttin sem var allsráðandi í landinu
hafði ekki hag af framkvæmdum í
stórútgerð og stóð stuggur af auknum
fiskveiðum sem hefðu óhjákvæmi-
lega dregið mannafla úr sveitum.
Sjómannastétt á íslandi er því jafn-
an talin myndast á síðari hluta nítj-
ándu aldar með uppgangi þilskipaút-
gerðar. Um 1870 voru gerð út héðan
64 þilskip og tæplega 3400 opnir bát-
ar og mun þá tíundi hver landsmaður
hafa stundað fiskveiðar senr aðalat-
vinnugrein. Þilskipin voru flest gerð
út fyrir vestan, en einnig fyrir norðan
(hákarlaskip), og gekk útgerð þeirra
vel. Eftir Bjarna Sívertsen (1833) varð
þrjátíu ára deyfð í þilskipaútgerð við
Faxaflóa, eða þar til Egill í Minni-
Vogum hóf útgerð Lovísu 1863.
Hófst þá jagtatíminn við Faxaflóa.
Þremur árum síðar festi Geir Zoéga
kaup á Fanneyju — og er það tíma-
mótaatburður í sögu Reykjavíkur.
Þilskipaútgerðin fór síðan vaxandi,
skipin stækkuðu og þeim fjölgaði;
hafði stofnun Landsbankans (1885)
og Tryggvi Gunnarsson rnikil áhrif
þar á. Kútteratíminn hófst 1897 þeg-
ar við keyptum segltogara (kúttera) af
Bretum sem þá voru að hefja gufu-
togaraútgerð. Kútteratíminn stóð
með mestum blóma frá aldamótum
og fram til 1910 og voru kútteramir
flestir 1905—6, 166. Eftir það fækk-
aði þeirn jafnt og þétt; 1920 voru þeir
að mestu horfnir. Þeir stóðust ekki'
samkeppnina við vélbáta og togara.
Haustið 1888 flutti Gestur Pálsson
sinn fræga fyrirlestur um Lífið í
Reykjavík. Hélt hann því fram að
það væri „fimrn mannflokkar" i
bænum sem greindu sig „stranglega
hver frá öðrunr; þeir eru: embættis-
menn, kaupmenn, námsmenn, iðn-
aðarmenn og sjómenn.“ Um sjó-
manna-flokkinn sagði Gestur:
„Sjómennirnir hér eru engir eftir-
bátar iðnaðarmanna í samtakaleys-
inu. Það er meira að segja sannreynt,
að það er lítt vinnandi vegur, að fá þá
til að bindast samtökunr til þess að
tryggja dálítið líf sitt og gera atvinnu-
veg sinn svolítið hættuminni með því
að hafa með sér kjölfestupoka og
bárufleyg. En þeir hafa annað þýð-
ingarmikið atriði fram yfir iðnaðar-
mennina, og það er mikil ræktarsenri
til stéttarbræðra sinna.“
Gestur formælti mjög „búðarstöð-
um“ sjómanna, þ.e. að þeir skyldu
safnast saman í landlegum í búðum
kaupmanna og hanga þar daglangt,
en kvað iðjuleysið ekki verstu afleið-
inguna af búðarstöðunum heldur
væru „þessar auðmýktarsetur . . . eit-
ur fyrir alla stéttargöfgi sjómanna, en
gróðrarstía fyrir húsgangsandann."
Siðan sagði Gestur:
„En þrátt fyrir allt þetta get ég ekki
neitað því, að af öllum stéttunr hér í
bænunr er mér lang-hlýjast í hug til
sjómannanna; getur verið, að það sé
að nokkru leyti af því, að ég þekki þá
minnst persónulega; það fellur eng-
inn skuggi af einstaklingununr á þá
stéttarhugmynd, sem ég geri mér af
sjómönnunum. En auk þess hafa þeir
líka einn aðalkost fram yfir allar
aðrar stéttir; þeir standa langnæst
náttúrunni. Sjómennirnir eiga meira
af óveikluðum náttúrukröftunr held-
ur en allar aðrar stéttir hér í bæ til
samans. Þeir eru eins og kjarngott og
kostamikið land, lítt yrkt, en líka lítt
spillt af mannahöndum. Og þessi ei-
lífa barátta við hafið, hið voldugasta
og fegursta af öllu, sem til er á þessari
jörð, gefur sjónrönnunum meira þol-
gæði en flestunr öðrum mönnunr og
gerir þeirra líf alveg samvaxið náttúr-
unni. Hver bára, sem rís á sjónum,
hver stormhvinur, sem þýtur um,
talar máli, sem þeir skilja og hefir
sérstaka þýðingu fyrir þá. Og við
þetta bætist svo daglegur lífsháski,
sem leggur yfir þeirra æfi einhvern
þunglyndisblæ af sérstakri lífsreynslu
og einkennilegu sigurstriti."
Þegar Gestur mælti þessi orð voru
þó ekki nema rúmt tíu ár frá því sjó-
rnenn komu saman í Glasgow,
stærsta samkomusal Reykjavíkur, og
sungu:
Haf að sækja víðar, víðar
vantað hefir dug;
nrorgunandinn okkar tíðar
örvar framtaks hug.
Út á haf í Alvalds nafni,
ei er hugur veill;
Guð í hjarta, Guð í stafni
gefur fararheill.
Þetta er erindi úr Sjómanna söng
Steingríms Thorsteinssonar og var
kvæðið sungið í heild við lag Jónasar
Helgasonar í samsæti Sjómanna-
klúbbsins í Reykjavík 1. apríl 1876.
Sjómannaklúbburinn var stofnað-
ur í byijun nóvember 1875 til „að