Sjómannadagsblaðið - 08.06.1986, Blaðsíða 89

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
87
efla sjálfsmenntun og fagran félags-
anda hjá sjó- og verkamönnum,
hvort heldur þeir eru utanbæjar eða
innan“. Var Þorlákur Ó. Johnson
forgöngumaður um stofnun klúbbs-
ins og sotti fyrirmyndina til Eng-
lands. Fékk hann í lið með sér Árna
Thorsteinsson, landfógeta, Egil
Egilsson kaupmann og séra Matthías
Jochumsson sem þá var ritstjóri
Þjóðólfs, — en það var Þorlákur sem
var Iífið og sálin í starfi klúbbsins.
Þessir menn vonuðu að Sjómanna-
klúbburinn myndi veita sjómönnum
og verkamönnum í bænum athvarf í
tómstundum þeirra: í klúbbinn gætu
þeir komið til að lesa, spjalla saman,
hlusta á fyrirlestra, hafa skemmti-
fundi, sitja að tafli o.s.frv. Naut Sjó-
mannaklúbburinn mikilla vinsælda
og samkomur hans fjölsóttar: lét
nærri að sum kvöldin væri íjórði hver
bæjarbúi á samkomu klúbbsins (um
500 manns). Ennfremur stóð Sjó-
mannaklúbburinn fyrir merku
kennsluhaldi fjögur kvöld í viku um
tíma og kenndu þar m.a. séra Matt-
hías og Benedikt Gröndal.
Jón Borgfirðingur sagði Jóni frá
Gautlöndum frá starfsemi Sjó-
mannaklúbbsins í bréfi; kvað klúbb-
inn stofnaðan „til að draga menn frá
klúbb Bakkusar,4' — og: „í klúbb
þessum er spilað, teflt, og talað á
kveldin, fyrirlestrar haldnir af Stein-
grími Thorsteinssyni og Matthíasi,
báðum höfuðskáldum landsins. Á
sunnudagskveldum er þar andleg tala
og veraldleg krambúð gerð að and-
legri, öfugt við það, sem musterið var
forðum. Svona á tíðarandinn að taka
framförum.“
Því miður átti Sjómannaklúbbur-
inn sér ekki Ianga sögu. Á harðinda-
tímanum sem í hönd fór lagðist
starfsemi klúbbsins niður.
r
sjómannasögu okkar er 1893
merkisár. Þá útskrifaði Stýri-
mannaskólinn fyrstu nemendur
sína með fullum skipstjórnarréttind-
um; Tryggvi Gunnarsson varð
bankastjóri í Landsbankanum, stór-
jók útlán til fiskveiða og stuðlaði
með því manna mest að uppbygg-
ingu þilskipaútgerðar við Faxaflóa;
og þetta ár var stofnað í Reykjavík
skipstjórafélagið Aldan sem kalla má
með rétti elsta starfandi stéttarfélag á
íslandi.
Á fundi í Öldunni 28. október
1893 var samþykkt að skipstjórar
skyldu „fara fram á við útgerðar-
menn sína að fá rýmkvuð kjör sín“,
eins og segir í fundagerðarbók félags-
ins. Útvegsmenn þilskipa gengu þá í
félag saman til að sameinast um ráðn-
ingarsamninga við sjómenn og
stofnuðu Útgerðarmannafélagið við
Faxaflóa. Það var haft eftir einum
frumkvöðli Útgerðarmannafélags-
ins að það hefði verið stofnað „vegna
heimtufrekju sjómanna“ en tilgang-
urinn var raunar að knýja fram
kauplækkun á þilskipaflotanum því
að fískverð hafði þá farið Iækkandi.
Þetta nýja félag útgerðarmanna var
fyrsta atvinnurekendafélag á íslandi.
í september 1894 birti Útgerðar-
mannafélagið einhliða reglur fyrir
félagsmenn sína um ráðningarkjör
sjómanna. Þær „reglur“ vöktu mik-
inn urg með sjómönnum því að þær
þýddu skert kjör. Lægra kaup bættist
nú við vosbúð og lélegt fæði. Og sjó-
menn, þ.e.a.s. undirmenn, brugðust
snarlega við. Einum og hálfum mán-
uði síðar stofnuðu þeir í Reykjavík
sitt eigið félag til að standa vörð um
kjörsín, sjómannafélagið Báruna.
Tveir nemendur við Stýrimanna-
skólann voru helstu hvatamenn að
stofnun Bárunnar, þeir Geir Sigurðs-
son og Ottó N. Þorláksson, síðar
fyrsti forseti Alþýðusambands ís-
lands. í viðtali við Þjóðviljann 14.
nóvember 1944 lýsti Ottó stofnun
Bárunnarsvo:
„Útgerðarmannafélagið sýndi,
hvað það ætlaði sér með því að setja
reglur um ráðningu sjómanna, sem
voru þeim mjög óhagstæðar. Mér
datt í hug, að það væri fjandi leiðin-
legt að geta ekki hamlað eitthvað á
móti með samtökum sjómanna. Ég
var þá í Stýrimannaskólanum og
reyndi að fá skólafélagana í lið með
mér, reyndi víst við þá alla, en eng-
inn var fáanlegur nema Geir Sigurðs-
son .. . Hvorugur okkar Geirs hafði
hafði verið í nokkrum félagsskap,
nema í einhverri skólafélagsnefnu, en
einhverjir skólabræður okkar voru
templarar og töldum við helzt að
leita þangað eftir félagsfyrirmynd.
Við höfðum eitthvað kynnzt Jóni
Jónssyni, hann var gagnfræðingur frá
Flensborg, en hafði stundað sjó-
mennsku, var nokkur eldri en við og
templari. Það varð úr, að ég fór til
hans að tala um félagsstofnunina og
fékk hann eftir langa mæðu til þess
að verða formaður. Við fórum svo að
ganga milli sjómanna og fengum
góðar undirtektir“.
Stofnfundur Bárunnar var háldinn
í veitingahúsinu Geysi á Skólavörðu-
stíg 12 í Reykjavík að kvöldi dags 14.
nóvember 1894. Þar voru um þrjátíu
sjómenn samankomnir og sam-
þykktu lög fyrir félagið og kusu þrjá
menn í stjórn þess: Jón Jónsson fyrir
formann og Hafliða Jónsson og Geir
Segltogari dreginn á miðin. Af þessu hugkvæmdist mönnum að nota gufudráttarbáta
við botnvörpuveiðar.