Sjómannadagsblaðið - 08.06.1986, Blaðsíða 94

92
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
lífið á íslenzku botnvörpungunum“
eftir „háseta“ og var höfundurinn
Vilhjálmur Vigfússon, síðar Iögreglu-
þjónn. „Háseti" sagði meðal annars:
„Þegar bærileg er tíð, er alltaf verið
að fiska, og eins og margir vita, eru
engin vökuskipti á þessum skipum á
fiskiríi, heldur standa allir í einu. Ef
lítið fiskast, geta menn oft haft nægan
svefn, en þó allt í smáskömmtum,
t.d. oft ekki meira en ein klst. í einu,
og þykir það gott; en svo fer að fiskast
meira og þá fer nú að versna í því; nú
líður fyrsti sólarhringurinn og svo
annar, að ekki fær maður að sofna,
en á þriðja sólarhringnum eru menn
oftast látnir sofna eitthvað lítið. Ég
veit, að fólki úr landi myndi oft
bregða í brún að sjá þessa menn drag-
ast áfram í fiskkösinni, eins og þeir
væru dauðadrukknir, og undir eins
og þeir setjast niður að borða, eru
sumir steinsofnaðir með nefin ofan í
diskunum sínum. Svona geta full-
frískir menn á bezta aldri orðið,
þegar búið er að ofbjóða þeim með
vöku eða vinnu. — Nú er hætt að
toga, og segir þá skipstjórinn, áður en
hann fer niður að sofa: „Þið gerið svo
að þessum fáu bröndum, piltar.“
Þessar „fáu bröndur" eru þá oft ca.
6—8 þúsund fiskar, og það endist
mönnum eins og þeir eru nú á sig
komnir, vanalega 8—10 tíma, og veit
enginn nema sá, sem reynt hefur,
hvað menn taka út í þessari síðustu
skorpu; eru þá líka oft komnir
60—70 tímar frá því menn hafa sofið
eða hvílt sig. Nú fær maður að sofna,
vanalega í 5—6 tíma, svo byrjar sama
skorpan aftur, en þá er maður orðinn
úthaldslaus og þolir ekki að vaka
jafnlengi næst, af því hvíldin var ekki
nógu löng, sem menn fengu fyrst.“
Grein „háseta" vakti feikna at-
hygli, enda mun hún vera „fyrsta
greinin, sem lýsir lífinu og aðbúnaði
á togurunum". Tveimur árum síðar
var greinin að mestu endurprentuð í
nýju verkalýðsblaði i Reykjavík,
Dagsbrún, með þessu fororði:
„Engin breyting til batnaðar er enn
þá komin síðan þessi . . . grein var
skrifuð“. Ólafur Friðriksson var þá
kominn til skjalanna eftir átta ára
dvöl í Danmörku. Hann stofnaði sem
kunnugt er fyrsta „jafnaðarmanna-
félag“ á íslandi á Akureyri 1914, en
hélt síðan suður til Reykjavíkur
„með áform um að gefa út blað,“
eins og hann komst að orði í viðtali.
Eftir að hafa birt grein „háseta“ í
blaði sínu hélt Ólafur áfram að vekja
athygli á kjörum sjómanna, einkum
hinum skefjalausu vökum og krafðist
þess að sjómenn fengju lögboðinn
hvíldartíma.
Félagsskapur verkafólks var frem-
ur máttlítill allt fram að heimsstyrj-
öldinni fyrri, en þá færðist mikið líf í
baráttuna og traustara skipulag
komst á samtök launamanna; Al-
þýðusamband fslands var t.a.m.
stofnað 1916. Styrjöldin þrengdi kosti
landsmanna á margan hátt, dýrtíð óx
og kjör launafólks versnuðu. Árið
1918 var kaupmáttur tímakaups
verkamanna t.d. aðeins 64 miðað við
100 í upphafi styrjaldar, 1914.
í öldudal...
Ioktóber 1915 skrifaði Finnur
Jónsson, síðar alþingismaður,
grein í Dagsbrún og hvatti
eindregið til stofnunar sjómanna-
félags. Finnur var þá póstmaður á
Akureyri og um vorið þetta ár höfðu
tveir togarasjómenn komið að máli
við hann. Annar þeirra, Hjörtur
Guðbrandsson, sagði síðar svo frá:
„Á þessum árum var mikil og vax-
andi óánægja meðal sjómanna og var
oft rætt um málin um borð. Vorið
1915 var ég á „Nirði“ og þar var líka
Jón Guðnason. Við hittum Finn
Jónsson á Akureyri. Hann var bráð-
lifandi áhugamaður og ungur að
árum og ræddi hann við okkur sjó-
mennina, aðallega þó við okkur Jón.
Hann hvatti okkur til að gangast fyrir
stofnun hásetafélags og benti okkur á
Ólaf Friðriksson, sem þá var að heíja
merki alþýðusamtakanna á loft í
Reykjavík. Við hófumst handa þegar
suður kom og töluðum við Ólaf, sem
að sjálfsögðu var boðinn og búinn til
þess að hafa forystu um allt og gera
yfirleitt hvað sem væri til þess að við
gætum stofnað félagið. Svo var efnt
til undirskrifta og margir skrifuðu sig
á stofnendalistann, enda var málefn-
inu mjög vel tekið meðal sjómanna.
Ég mætti á undirbúningsfundinum
og var kosinn í fyrstu nefndina. Vit-
anlega kunnum við sjómennirnir
ekkert, eða sama og ekkert, til félags-
málaefna, en Ólafur kunni það. Það
var í raun og veru hann, sem fram-
kvæmdi allt, lagði upp í höndur
okkar skipulag félagsins, lög þess og
áætlanir um starfsaðferðir. Við hefð-
um ekki getað stofnað félagið án hans
atbeina. Að vísu lögðu sjómennirnir í
nefndinni margt til málanna, en það
var Ólafur sem smíðaði úr brotabrot-
unum og kom þeim saman í heild.
Því má heldur ekki gleyma, að Jónas
frá Hriflu var kosinn í nefndina og
vann með okkur til að byrja með.“
Jón Guðnason, sem Vilhjálmur S.
Vilhjálmsson vildi kalla „hinn raun-
verulega frumkvöðul að stofnun
Hásetafélags Reykjavíkur" sagði síð-
ar í viðtali:
„Það var ekkert annað en knýjandi
þörfin, sem þrýsti fram stofnun
Hásetafélagsins. Vitanlega hafði
„Sjómannafélagið Báran“ sáð fræ-
kornunum. Hefði Báran ekki starfað
efast ég um að Hásetafélagið hefði
verið stofnað svona snemma, já, og
hefði Ólafur Friðriksson ekki hafið
verkalýðsfánann á loft um þessar
mundir.“
Sjálfur hafði Jón Guðnason verið
Bárufélagi og einnig Jón Bach sem