Eimreiðin - 01.09.1922, Síða 60

252
RITSJÁ
eimreiðin
svo, því dómur höf. kemur nálega allstaðar heim við það, sem eg hefi
áður að komist í ritgerð um Qissur biskup, (óprentaðri og höf. þessa rils
með öllu ókunnri). Það eru engar tilraunir gerðar til þess að skafa af
honum þá bletti sem á honum má finna, svo sem hlutdeild í handtöku
Ogmundar, enda mjög svo afsakanlegt eins og á stóð. En á hinn bóginn
kannast höf. við og synir, að hér er um afburða mann að ræða, eitt af
verulegum mikilmennum sögu vorrar, þó ekki sæist til fulls, sakir þess
hve skamma stund hans naut við. Þessa sönnu mynd Gissurar hefir höf-
fengið með því einu, að fara að eins og sannur sagnfræðingur, ganga að
efninu án þess að gera sig fyrirfram að flokksmanni, líta á aðstæður allar
og horfa á Gissur innan um þær, líklega erfiðustu aðstæður einhverjar,
sem nokkur maður hefir verið í hér á landi, með elda á báðar hendur,
og loks með því, að dæma 16. aldar mennina út frá 16. en ekki 20. öld-
inni. Er nú vonandi að rutt hafi verið svo vendilega ofan af þessu, að
ekki þurfi framar neinn að rugla, og á dr. Páll þakkir skildar fyrir vikið-
Auðvitað greinir menn á um einstök atriði, þegar um jafn mörg vafaatr-
iði er að ræða eins og í sögu Gissurar, en aðalatriðin standa jafn
óhögguð fyrir því.
16. kap. (bls. 454—477) Marteinn biskup Einarsson. Hvílíkt mikilmenni
Gissur Einarsson var, kemur ef til vill ekki skýrar í ljós af neinu öðru
en því, hve mikil umskifli verða þegar hann fellur frá, og voru þó eftir-
menn hans, þeir Marteinn og Gísli alls engar rolur eða lítilmenni. En Þa
vantar alla glæsimensku Gissurar, bæði lærdóm og áhrifavald. Þeir eru
nytjamenn ef á venjulegum tímum hefðu uppi verið, en stórræöi siÖaskifta-
aldarinnar eru ekki þeirra meðfæri, síst Marteins, sem Ienti enn Þa
meira í þeim. Það er vart hending ein, að )ón Arason rís þegar upp eI1
Gissurar missir við. Og það ér ekki „tímanna rás“ ein, sem veldur þvl
hvernig alt lendir í hershöndum konungsþjónanna, heldur hitt, að hin
fasta hönd Gissurar er úr spilinu.
17. kap. (bls. 477—503). Hér er sögð saga Ólafs biskups Hjaltasonar,
þessa merkisklerks, sem settist í hið óþokkaða auða sæti ]óns Arasonar,
og fylti illa út í stólinn þótt góðan vilja hefði.
18. kap. (bls. 504—528) segir svo sögu Gísla biskups Jónssonar, og er
bókarefninu þar með lokið, því það mun tilætlunin, að síðar verði skýr'
frá þeim stóru samtíðamönnunum, Guðbrandi og Oddi.
Loks er svö 19. kap. (bls. 529—621) um bókmentir siðaskiftafrum
kvöðlanna. Er þetta mjög merk ritgerð, og skýrt bæði fróðlega og me
framúrskarandi sannsýni og samúð frá því, sem þessir frumherjar lú1
herska siðarins fengu áorkað í bókaútgáfu. Er það undir 5 liðum:
Biblíuþýðingar, og er þar einkum Odds getið. En hins er líka minst, sem
Gissur gerði, en ef til vill hefði það mátt koma enn skýrar í ljós, að Þa
má næstum því fullyrða, að ef Gissurar hefði lengur við notið, þá mun
íslendingar hafa eignast Gissurarbiblíu fyrst, en ekki Guðbrands. Þeir eru
reyndar líkari en menn alment vita, þessir tveir menn, Gissur og Ou
brandur, nema hvað Gissur er rólegri vitmaður, en Guðbrandur har