Eimreiðin - 01.04.1925, Side 20

116
NVNORSKT MÁL OG MENNING
eimreiðiN
skáldsins. Garborg komst nú lengra og lengra inn í myrkvið
lífsgátanna. Hann kynti sér »spiritisma«, en fann ekki þar
það sem hann leitaði að. Svo þunglyndur, trúhneigður oS
vinglandi sem hann var, var hann á hinn bóginn stranS'
rökvís og efagjarn. I þessari baráttu á bókin »Fred« raetur
sínar, hin meistaralega og djúpa sorgarsaga um manninn,
sem vaknar af syndasvefninum, leitar friðar hjá kristindómin-
um, kemst inn í nýtt sálarstríð og nýjan efa og finnur loks
frið í Heiðalandsvatninu. I bók þessari fáum vér lifandi
myndir af bernskuheimili Garborgs, sálarstríði hans og föður
hans, bændalífinu á Jaðrinum og náttúrunni þar. Er bókin
ein af hinum dýpstu og átakanlegustu í bókmentum Norður-
landa.
Garborg var ekki einn af þeim mönnum, sem gefast upp
eða ljúga að sjálfum sér til þess að sætta sig við lífið. Hann
leitaði sannleikans sí og æ. Hann kyntist ritum Tolstois oð
Nietzsches, og höfðu þau mikil áhrif á hann. Einnig las hann
Henry George. I stjórnmálum snýr hann frá jafnaðarstefnunni
og verður stjórnleysingi. Hann tekur að efast um fullnaðar-
úrlausn vísindanna og kemst að þeirri niðurstöðu, að lífið se
ekki án markmiðs. Og þetta markmið »verða menn að finna
á vegum trúarinnar. Það verður ekki skilið«.
Þessi nýja lífsskoðun styrkir Garborg. Nú er lífið ekki lengur
óskapnaður eða að öðrum kosti eingöngu efnisleg tilrauna-
stöð. Það hefur sinn tilgang, og það hefur sína dulardóma,
sem menn geta ekki skynjað, án þess að viðurkenna og færa
sér í nyt undravegu trúhneigðarinnar. Nú kemst Garborg 3
ný í dulrænt samband við náttúruna, við »móður jörð«. Þa^
eru hinir dásamlegu töfrar, að alt er af jörðu komið og
hnígur í skaut hennar á ný, en virðist þó eiga undursamlegau
uppruna, utan og ofan við alt, sem verður skynjað. Garborg
snýr baki við bæjunum og prédikar upp frá þessu fyrir þjóð
sinni gleðiboðskap bændalífsins og samlífsins við náttúruna.
Nú skrifar hann Haugtussu-bækur sínar: »Haugtussa« og
»1 Helheim«. — Þeir sem ekki taka þjóðtrúna bókstaflega, h'ta
svo á, sem tröll og álfar, draugar og feiknverur séu einS'
konar persónugervingar mannlegra kenda, meira og minna
mótaðra af náttúrunni. Garborg notar í Haugtussu-bókunuin