Eimreiðin - 01.04.1948, Síða 26

106
HVAÐ LÍÐUR ÞJÓÐRÆÐINU?
eimreiðin
kratíið hefur ekki enn náð að átta sig, þá væri það þó stórt spor
aftur á bak að hverfa að hinu austræna „öryggi“ einræðisins.
En hvert er þá að leita? — Er til nokkurt demókratí eða nokkur
óskaríkishugmynd, sem unnt er að ríma saman við vestræna
menningu og vestrænar óskir og þarfir? —
Theodor Geiger, prófessor í félagsfræði við háskólann í Árós-
um, hefur ritað mjög fróðlega grein í „Nationalökonomisk tids-
skrift“, 3.—4. h. 1947, er hann nefnir „Demokratiet under debat“,
þar sem hann lvsir síðustu rökræðum um demókratíið. Bendir
hann réttilega á, að allt of mikið beri þar á óskahugsunum um
„frelsi og jöfnuð“, eins og haldið hefur verið fram í greinum
um þessi efni, sem birzt hafa í Eimr. við og við síðustu tvo ára-
tugina. — Það er ekki unnt að framkvæma demókratí með þvi
að leggja áherzluna á frelsið og jöfnuðinn eingöngu, eins og vakir
fyrir þeim, sem halda fram liinu svonefnda „folkestyre“ (lýð-
stjóm eða lýðræði). Of einhliða stefna á frelsið lendir í ófrelsi
og jafnaðarsóknin getur hafnað í ójöfnuði. Hugtakið demókrati
er ekki fyrst og fremst siðareglur fyrir einingja, heldur skipulags-
og stjómarstefna fyrir félagsheildina í samræmi við innsta eðli
hennar. Á lýðurinn (einingjar og málspartar þjóðmálanna) að
stjóma? — Nei, það er óhugsandi. Úr því verður aðeins barátta
um völd —- glíma um aðstöðu flokka og málsparta til að geta náð
sjálfdæmi í sínum eigin málum. Slíkt er frumstætt ofbeldi og á
ekkert skylt við demókratí. — Geiger segir, að demókratí s®
„folkevælde“ en ekki „folkestyre“ (þjóðveldi en ekki lýðstjórn
eða lýðræði). Samkvæmt þessu verður þá að stofna þjóðríki, í stað
lýðríkja, með umhoði frá þjóðarheildinni, í stað þess að í hrein-
um lýðríkjum (eins og t. d. á Islandi) hafa ríkisvöldin, þing °S
stjórn, raunverulega ekkert umboð fyrir heildina, heldur aðeins
fyrir málsparta innan hennar, sem eru innbyrðis andstæðir og 1
stríði. Lýðríkið er því liöfuðlaust og raunverulega alls ekki eitt
ríki. Þjóðveldið er aftur á móti fullkomin ríkiseining og getur
beitt jafnsterkri kunnáttustjóm eins og notuð er við bygging11
og rekstur opinberra virkjana, t. d. raforkuvera, sem lýðurinn
hvorki er fær né kærir sig um að blanda sér inn í.
En þar eð þjóðin er nú samsett af eintómum einingjum, hvernig
getur liún þá stofnað einingarríki og gefið því heildarumboð ?
1 aðaldráttum er þetta mjög einfalt og skiljanlegt. Sem einingjar