Eimreiðin - 01.07.1951, Page 125

eimreiðin
FRÁ BORÐI RITSTJÓRANS
237
vegna þess að brezka stjórnin hafði minnkað útborgun ágóðahlutar
og með því orðið þess valdandi, að hundraðshluti íransstjórnar af út-
borguðum arði rýrnaði.
En samkomulag hélst ekki að heldur. Sterk þjóðernisalda hafði
risið í landinu fyrir áhrif frá Indónesíu, Burma og Indlandi, og and-
úðin gegn hinu erlenda olíufélagi óx og magnaðist. Raddir um, að
viðbótarsamningurinn væri ófullnægjandi, mögnuðust í þjóðþinginu, og
skipaði það nefnd til að athuga hann og gefa um skýrslu. Formaður
þeirrar nefndar var þjóðernissinninn dr. Mossadeq. En hann hafði
árið 1944 átt mestan þátt í, að Rússum tókst ekki að ná tangarhaldi
á. olíulindum í norðurhéruðum landsins, sem þeir sóttust mjög eftir.
Skýrsla nefndarinnar, sem lögð var fram í þinginu rétt fyrir árslok
1950, reyndist mjög óhagstæð fyrir olíufélagið. Forsætisráðherrann,
dr. Razmara, vildi láta þingið samþykkja viðbótarsamninginn, en
þjóðernisflokkurinn krafðist þess, að samningnum yrði hafnað og olíu-
vinnslan þjóðnýtt. Dr. Razmara var myrtur 7. marz síðastl. Framdi
ofstækismaður úr sértrúarflokki Múhameðstrúarmanna morðið. Eftir
fráfall forsætisráðherrans bilaði vörnin fyrir viðbótarsamningnum
fljótlega í þinginu, og leið ekki á löngu, unz þingið samþykkti þjóð-
íiýtingu alls olíuiðnaðar í landinu. Fóru þó fram umfangsmiklar til-
raunir til að koma á sáttum í deilunni og í veg fyrir þjóðnýtingar-
áformin. Sérstakur sendimaður Trumans Bandaríkjaforseta, Averell
Harriman, fór til Teheran til að reyna að koma á sáttum. En allar
þær tilraunir mistókust, eins og kunnugt er. Brezka stjórnin lagði
málið fyrir Alþjóðadómstólinn í Haag, sem gaf út þau fyrirmæli, að
ekkert skyldi gert af hálfu stjórna Bretlands og Irans til að ganga
á gerða samninga meðan málið væri til athugunar fyrir dómstólnum.
Brezka stjórnin lýsti strax yfir því, að hún mundi hlíta þessum
fyrirmælum, en íranska stjórnin lýsti yfir því, að hún teldi Alþjóða-
dómstólinn vera með þessum fyrirmælum að blanda sér inn í innan-
rikismál Irans, sem honum kæmu ekkert við, og mundi stjórnin því
ekki taka neitt mark á fyrirmælunum eða fara eftir þeim.
Síðan þetta gerðist hefur Angló-íranska olíufélagið kallað heim
brezka starfsmenn sína í fran og hætt olíuvinnslu-rekstri sínum þar.
Þjóðnýtingaráform írönsku stjórnarinnar virðist vera að komast í fram-
kvæmd. En sagan um það, hvernig íran reyndist sú leið að selja á
leigu viss innlend fríðindi útlendingum, er lærdómsrík fyrir aðrar
þjóðir — og einnig vora.
* * *
NÝLEGA keypti íslenzka ríkið fyrir ærið fé vatnsréttindi, sem
erlent félag hafði aflað sér hér á landi fyrir mörgum árum, en ekki
komið í framkvæmd að nota eins og ætlað var. Má gera sér í hugar-
lund hvílíkt geypiverð hefði orðið að greiða, hefði virkjuú erlenda
félagsins komizt í framkvæmd, ef íslenzka ríkinu hefði þá gefizt kostur