Eimreiðin - 01.04.1974, Page 49

ÉIMREIÐIN
okkar mönnum svo töm aÖ þeir kunnu að varast áleitni lienn-
ar er hún sótti í pennan, enda er viðburður að rekast á dönsku-
slettu í blöðum okkar frá því um og eftir síðustu aldamót, svo
sem í ísafold, Lögréttu, Ingólfi og Fjallkonunni; og reyndar
Morgunblaðinu alt framundir 1925.
Mætti ég taka mönnum vara fyrir þrem dönskum hortittum,
sem við líklega notum öll í tali dögum oftar, a. m. k. þori ég
ekki að sverja neinn þeirra af mér, hef meira að segja rejmslu
fyrir þvi að einn þei-rra er samgróinn mínu talmáli þó ég geri
mér að skyldu að draga hann samviskusamlega út í prentuðum
textum.
Fyrst skal telja orðið ,,jú“, notað samkvamit dönsku sem at-
viksorð inní miðjum setníngum, í þeirri trú að það ljái ræð-
unni aukna áherslu; dæmi, maturinn er jú ágætur. Er hugsanlegt
að sá matur sé góður sem þessa einkun fær? Ég laygg flestir
mundu gera ráð fyrir að slíkur matur væri hálfgert óæti. Danir
segjast hafa feingið orðið „jo“ úr lágþýsku og gefa á því flókn-
ar útskýríngar eftir samanl)urðarmálfræði. Stundmn bæta is-
lendíngar oi'ðinu „bara“ við: í blaði 1. febrúar stóð t. d. þessi
fróðleikur: „orðið fjölskylda þýðir jú bara fjöldi skyldna.“
Annar danskur liortiltur sem stundum kemur fyrir í mörg-
um greinum á dag í sama blaði er danska orðtækið „saa sande-
lig“, og skjóta menn því einsog hinu fyrrnefnda inn í nær hvaða
setningu sem vera skal. Þessi hortittur merkir reyndar næstum-
því sama og „jo“. Sumir lialda hersýnilega að þeir járnbendi
mál sitt með svona innskoli, en vara sig ekki á að innantóm
uppfyllíngarorð gera lextan ekki aðeins auvirðilegan og veikja
hann, heldur fara lángt með að snúa merkíngu hans við. Mað-
ur sem sagður er „svo sannarlega góður“ á víst að teljast meira
en góður, og „svo sannarlega gott veður“ meira en gott veður,
en maðurinn sem fær þessa einkun getur varla verið góður
maður fortakslaust og veðrið eklci gott veður. „Starandi augu
geta svo sannarlega verið ógnvekjandi“ stóð í hlaði um dag-
inn. Já það er nú það. Eitthvað sem er „svo sannarlega ógn-
vekjandi“ er varla nema miðlúngi ógnvekjandi, kanski nær því
að vera hráðmeinlaust. Hortittur étur ævinlega merg málsins
innanúr setningu, eins þó hann sé lánsfé úr dönsku.
Þriðji algeingur danskur hortittur í íslenskum fjölmiðlum
er upphrópunin „sko“ sem blaðaskrifarar skjóta inn í texta
sina á nákvæmlega sama stað í setningu og orðinu „sgu“ er
skotið inn í óvandaðri dönsku. Af þessu má sjá að íslendíngar
lialda að „sko“ á íslensku sé sama orðið og sgu i dönsku, eða
nð minstakosti þýði eitthvað svipað. Þetla hefði hafnaríslend-
141