Uppeldi og menntun - 01.01.2003, Qupperneq 36

ÞEGNSKAPARMENNTUN
Þessi skipting ljær okkur sem fyrr segir fjóra ólíka flokka hugmynda en af þeim
skipta aðeins tveir máli að sinni: Þegnskaparmenntun tilheyrir flokki hópbundinnar
inntakshyggju og á þar sæti með annars innbyrðis ólíkum hugmyndum svo sem bók-
stafstrú og gagnrýnum póstmódernisma. Það sem sameinar þær er áherslan á hóp-
bundin fremur en sammannleg gildi - þó að vissulega greini þær á um hver þau gildi
eigi að vera - og að þær einskorða sig ekki við eitt tiltekið kennsluform (þótt þegn-
skaparmenntun hampi að vísu mest, eins og við sjáum á eftir, gagnrýnni hugsun). Ég
hef áður fært að því rök að með hliðsjón af eldri greinarmun lífsleiknihugmynda
(McLaughlin og Halstead 1999:137-138) væri eðlilegt að kenna hina hópbundnu inn-
takshyggju við „holdtekna lífsleikni", til aðgreiningar frá sammannlegu inntaks-
hyggjunni sem fremur mætti nefna „beinabera lífsleikni", enda líkami hinnar síðar-
nefndu að því skapi holdskornari sem henni er ætlað að ná til fleira fólks: til allra
barna, alls mannkyns. I eldri ritgerð minni um þetta efni í Uppeldi og menntun setti ég
í raun, til einföldunar, samasemmerki milli beinaberrar lífsleikni annars vegar og
hins vegar þeirrar stefnu sem kölluð hefur verið skapgerðarmótun (character
education) í Bandaríkjunum (Lickona 1991; Kilpatrick 1992) um leið og ég reyndi að
verja hana fyrir ýmiss konar gagnrýni (Kristján Kristjánsson 2001). Þetta helgaðist
meðal annars af því að kjarninn í íslensku lífsleikninámskránni er mjög í anda slíkrar
skapgerðarmótunar og því líklegt að hliðstæð rök og mótrök myndu móta fræðilega
umræðu um lífsleikni á íslandi, ef hún væri einhver, og kastað hefur verið í deiglu
vestanhafs. Vitaskuld geta þó aðrar stefnur fallið í flokk beinaberrar lífsleikni en
skapgerðarmótunin ein. Nýjasta tískustefnan í lífsleikni í Bandaríkjunum, svokallað
félagsþroska- og tilfinninganám („socioemotional learning" eða „social and emotional
learning", sjá t.d. Elias o.fl. 1997, að miklu leyti byggt á Goleman 1995), er til dæmis
skólabókardæmi um beinabera lífsleikni. Þótt stefna þessi tylli tilfinningagreind
framar en áður í forgangsröð og hafi, fyrir duttlunga sögunnar, tengst vinstri-
mennsku í stjórnmálum fremur en skapgerðarmótunin, sem oft er ranglega kölluð
hægristefna (Mayer og Cobb 2000:169; sjá einnig Kristján Kristjánsson 2001:151-153),
þá gylla báðar þessar tegundir beinaberrar lífsleikni mikið til sömu alþjóðlegu grunn-
gildi og kjarnadygðir. í framhaldinu ber því að skilja hugtakið beinaber lífsleikni svo
að það eigi við um sérhverja stefnu sem boðar sammannlega inntakshyggju um
ræktun persónulegra dygða og gilda hjá nemendum í skólum.
Ekki þarf iangan lestur á námskrám í þegnskaparmenntun til að átta sig á hvers
eðlis þau holdteknu gildi eru sem þar er skipað til öndvegis. Ef við styðjumst til
dæmis við nýlegar markmiðslýsingar frá Englandi (DFES 2002) blasir fyrst við að
þegnskaparmenntun snýst um boðun og innrætingu tiltekinna lýðræðisgilda, ekki
aðeins kynningu á hver slík gildi eru. Þegnskaparmenntunin gengur því mun lengra
en þau stjórnmála- og stjórnsýslufræði sem löng hefð er fyrir að kenna unglingum í
ýmsum Evrópulöndum, til að mynda í Þýskalandi, og á ensku hafa verið stuttnefnd
„civics", en þau enduróma til dæmis í þrepamarkmiðum fyrir þjóðfélagsfræði í 10.
bekk grunnskóla á íslandi (Menntamálaráðuneytið 1999b:75-80). Þegnskaparmennt-
unin snýst, með öðrum orðum, ekki aðeins um það hvernig kaupin gerast á eyrinni
heldur hvernig þau eiga að gerast. I Englandi er talað um þrenns konar stefnumið
J
34