Uppeldi og menntun - 01.01.2003, Side 39

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
reifa andmælin frekar langar mig að stinga upp á nokkrum mögulegum ástæðum
fyrir þeirri þögn.
a) Beinabera lífsleiknin hefur átt sterkasta vígi sitt í Bandaríkjunum en umræðan um
þegnskaparmenntun sem sérfag hefur á síðustu árum fremur átt óðal í Evrópu.
Þetta merkir ekki að Bandaríkjamenn séu tómlátari um lýðræðisgildin en Evrópu-
búar; mörg þekktustu ritin um þegnskaparmenntun eru einmitt ættuð úr Vestur-
heimi. Það er hins vegar lítil hefð fyrir því í bandarísku umræðunni um lífsleikni
að greina lýðræðisgildin skýrt frá öðrum keppikeflum í siðferðilegu uppeldi og
því ef til vill minna svigrúm fyrir mögulega togstreitu þar á milli en í Evrópu.
b) Höfuðmarkmið (einkum eldri) rita beinaberrar lífsleikni hefur verið að lemja á af-
stæðisdraugnum, samanber til dæmis erkiandstyggð Lickonas (1991), sjálfdæmis-
hyggjuna („personalism"). Talsmönnum beinaberrar lífsleikni hefur þannig verið
hugstæðara að deila við fjandmenn allrar lífsleiknikennslu í skólum en að fetta
fingur út í aðrar tilraunir til að vekja gildamenntun til lífs, svo fremi að gildin sem
miðla á séu jákvæð. Með öðrum orðum: Þessir talsmenn hafa fremur viljað slá
skjaldborg um lífsleiknikennslu almennt en að karpa um „smáa letrið" við sam-
herja sína og gera þannig óvinafagnað: fá þeim vopn í hönd sem álíta einstakling-
inn sjálfan hinn æðsta mælikvarða á rétt og rangt. Mestu máli skiptir að öllum
miði í siðferðisátt; hvernig það gerist er talið minna um vert.
c) Ekki má heldur gleyma því að margir forkólfar beinaberu lífsleikninnar eru líka
talsmenn lýðræðisgilda. Lickona segir þannig berum orðum að kenna skuli
„fjölda lýðræðisdygða" í skólum, í vestrænum lýðræðisríkjum, auk hinna sið-
ferðilegu grunngilda (1991:45). Hér mætti því virðast sem stigs- fremur en eðlis-
munur sé á beinaberu og holdteknu lífsleikninni, en sá munur skiptir samt veru-
legu máli: Samkvæmt beinaberu lífsleikninni er eðlilegt að bæta holdteknum gild-
um, þar á meðal lýðræðislegum, ofan á grunngildin, þar sem það á við, en án
hinna síðarnefndu svífi holdteknu gildin í lausu lofti. Þegnvísi er til að mynda
mikilsverður þáttur í lífi fólks en hann er ekki ristur eins djúpt í eðli þess og til-
finningagreindin eða siðvitið. Minni munur er á aðferðafræði beinaberu lífsleikn-
innar og þegnskaparmenntunar en margir vilja vera láta, enda hvort tveggja inn-
takshyggja fremur en formhyggja. Lickona er til að mynda mjög áhugasamur um
siðferðilegar samræður í kennslustundum (1991, 12. kafli; sjá einnig Kristján
Kristjánsson 2001:95-96) þó að hann sé minnugri en margir þegnskaparsinnar á
þau gömlu sannindi Aristótelesar (1995) að leiðin að konungshöll siðlegra rök-
ræðna liggi um forgarð tamningar („habituation").
d) Enn ein ástæðan til þess að talsmenn beinaberrar lífsleikni virðast hafa stillt sig
um að amast við þegnskaparmenntun er að mörg rit þeirra skortir heimspekilega
nákvæmni og festu. Án þeirra kosta er hætt við að ýmiss konar smáger greinar-
munur og flokkunarblæbrigði glatist. Ekki er einungis staðreynd að fáir menntað-
ir heimspekingar hafa komið að mótun beinaberu lífsleikninnar en margir haft
hönd í bagga með þegnskaparmenntun, til dæmis Gutmann (1987) og Callan
(1997); hitt skiptir ekki minna máli í þessu sambandi að menntunar- og sálfræð-
37