Tímarit lögfræðinga - 01.01.1956, Side 9

arvald. Slíkt vald fékk það fyrst með stjórnarskránni 1874.
En þingræði fylgdi ekki löggjafarvaldinu.
Um þessar mundir og allt fram yfir aldamótin 1900 stóð
hörð barátta í Danmörku um viðurkenningu þingræðisins
þar í landi. Var þess í sjálfu sér ekki að vænta, að Danir
veittu Islendingum þingræði, meðan svo stóð. Sá munur
var þó á, að konungurinn var danskur maður og konung-
dæmið hafði sterkar rætur í dönsku þjóðlífi, og var stjórn-
in þess vegna innlend, hvort sem konungur eða neðri
deild þingsins réði henni.
Hér var konungurinn og konungdæmið útlent og ráð-
gjafinn, sem raunverúlega fór með hin æðstu völd, var
einn meðlimanna í hinni dönsku ríkisstjórn. Ekki þótti
heldur taka því að láta séi-stakan mann gegna eingöngu
embætti „ráðgjafans fyrir lsland“, því að sú venja komst
á, að dómsmálaráðherrann danski fór með það starf.
Estrup-stjórnin sat löngum við völd í Danmörku á þessu
tímabili og átti í hörðum útistöðum við neðri deild danska
þingsins og hirti enn þá minna um óskir Alþingis íslend-
inga. En í sjálfu sér hefði það litlu breytt, þótt þingræðis-
stjórn hefði setið í Danmörku, því að allt var engu að sið-
ur komið undir ákvörðun danskra stjórnvalda en ekki ís-
lenzkra.
Ekki var ætlazt til þess, að ráðgjafinn fyrir Island
mætti á Alþingi, enda gerði hann það aldrei. Þar sat lands-
höfðingi aftur á móti samkvæmt embættisstöðu sinni, enda
var honum fengið hið æðsta vald á Islandi innanlands en
á ábyrgð ráðgjafans. Landshöfðingi var aðeins embættis-
maður, sem hlýða varð yfirboðara sínum, ráðgjafanum,
og hafði ekki úrslitaráð, þótt hann gæti oft látið að sér
kveða.
Einn aðaltilgangur Islendinga í frelsisbaráttunni eftir
1874 fram yfir 1900 var sá, að fá þingræði komið á hér á
landi með einum eða öðrum hætti. Þetta náðist með stjórn-
skipunarlögunum frá 1903. Hvorki þá né í síðari stjórn-
skipunarlögum eða stjórnarskrám er þó berum orðum tek-