Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Síða 39

5. Rétti til þess að láta eign ganga að erfðum.
6. Rétti til þess að leita vemdar handhafa opinbers valds til vemdar eigninni.
Eigandi eignar eða verðmætis hefur almennt allar þessar heimildir og stund-
um fleiri. Þó er hægt að benda á tilvik, þar sem sumar þessara heimilda eru til
staðar og aðrar ekki. Þannig geta samkvæmt lögum verið takmarkanir á rétti til
að framselja tilteknar eignir eða veðsetja þær eða jafnvel að láta þær ganga í arf,
en ekki skal farið frekar út í þá sálma hér.
2.4 Tilkoma nýrra réttinda
Þegar leitað er svara við því, hvemig háttað sé eignarrétti yfir veiðiheimild-
um samkvæmt íslenskum rétti, verður oft erfitt um svör. Hér er um ný réttindi
að ræða, og því er engan veginn auðvelt að setja álitaefnið í hefðbundið lög-
fræðilegt samhengi. Þó verður að hafa í huga, að í tímans rás hafa dómstólar
þurft að afmarka nánar ýmis hefðbundin eignarréttindi og taka afstöðu til rétt-
inda, sem síðar eru til komin, sbr. H 1996 3002 (Fosshólar), sem nánar verður
vikið að í kafla 10 hér á eftir.
Enginn deilir um það, að fiskiskip, sem gert er út til veiða á miðunum við ís-
land, er háð beinum eignarrétti þess eða þeirra aðila, sem era eigendur skipsins
á hverjum tíma. Hinu sama gegnir um tól og tæki, sem skipinu fylgja og nauð-
synleg eru til útgerðar þess. Slfk eignarréttindi njóta tvímælalaust vemdar eign-
arréttarákvæðis stjómarskrárinnar, og verða eigendur ekki sviptir þeim bóta-
laust. Ekki er hins vegar sjálfgefið, að hinu sama gegni að öllu leyti um þær
veiðiheimildir, sem þessum skipum hefur verið úthlutað á grundvelli gildandi
laga. Það ræðst fyrst og fremst af túlkun þeirra lagareglna, sem um slík réttindi
gilda, með hliðsjón af reglum sjálfrar stjómarskrárinnar.
Við mat í þeim efnum, hvort veiðiheimildir séu eign handhafa þeirra í hefð-
bundinni lögfræðilegri merkingu hugtaksins, skiptir m.a. máli að reyna að gera
sér grein fyrir því, hverja lögfræðilega þýðingu sú yfirlýsing hefur, sem fram
kemur í 1. gr. fiskveiðistjórnunarlaganna, að nytjastofnar á Islandsmiðum séu
sameign íslensku þjóðarinnar. Þá er og eðlilegt að sú spuming vakni, hvort
þjóðin sem slík, þ.e. þjóðarheildin án nánari afmörkunar, geti verið eigandi í
hefðbundinni merkingu þess hugtaks. Loks skiptir máli, hvort hafsvæðin við
Island og fiskistofnar á Islandsmiðum séu verðmæti, sem geta yfirleitt verið
eignarrétti undirorpin með sama hætti og fasteignir, skip, bílar og hvert annað
lausafé, sem við höfum í kringum okkur á degi hverjum.
Spumingum sem þessum er ekki einfalt að svara. Ekki er það heldur til að
auðvelda umræðuna, að aðgangur að fiskimiðunum við ísland hefur lengst af
íslandssögunnar verið frjáls, og þá ekki aðeins fyrir Islendinga, heldur fyrir út-
lendinga líka, þótt reyndar hafi breyting orðið þar á í seinni tíð. Því hlýtur öll
umræða um eignarréttarlega stöðu veiðiheimilda í dag að byrja á því að reyna
að átta sig á þýðingu þess, að veiðar á hafsvæðunum við strendur Islands, hafa
allt frá upphafi Islandsbyggðar og fram til okkar daga verið öllum mönnum
frjálsar að meginstefnu til, og skal næst að því vikið.
33