Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Síða 59

Hins vegar er alls ekki með þessu sagt, að ríkisvaldinu séu engar skorður
settar við ráðstafanir, sem afnema eða þrengja réttindi manna í núverandi kerfi.
Stjómarskráin setur þar ákveðnar skorður.
9. HVERT ER SVIGRÚM LÖGGJAFANS TIL AÐ BREYTA
NÚVERANDI KVÓTAKERFI?
9.1 Löggjafinn getur afnumið kerfið og gefið veiðar frjálsar
I framhaldi af þessu er eðlilegt að sú spuming komi fram, hvert sé svigrúm
löggjafans til þess að breyta núverandi kvótakerfi. Við þá umfjöllun skal enn og
aftur minnt á þau ummæli fyrrverandi sjávarútvegsráðhema í framsöguræðu á
Alþingi, er hann fylgdi framvarpi til fiskveiðistjómunarlaganna úr hlaði, að það
hljóti að vera ákvörðun Alþingis á hverjum tíma, hvaða skipulag teljist best
henta til að nýta fiskistofnana með hagsmuni þjóðarheildarinnar í huga.
I fyrsta lagi getur löggjafinn afnumið núverandi kvótakerfi. í því felst, að
veiðar yrðu aftur öllum frjálsar eins og áður var, og við það yrði hinn fomi af-
notaréttur allra landsmanna að auðlindinni aftur virkur.
Það væri fráleit niðurstaða að ætla, að slíkt gæti haft í för með sér bótaskyldu
gagnvart núverandi handhöfum veiðiheimildanna, hvorki að því er varðar at-
vinnuréttindi þeirra né eignir að öðm leyti. Þeir, sem á grundvelli veiðireynslu
njóta forréttinda til að stunda fiskveiðar sem atvinnu í núverandi kerfi, geta ekki
öðlast bótarétt við það eitt, að aðrir verði gerðir eins settir, þegar það jafnvægi
hefur náðst í náttúrunni, að óhætt er að gefa veiðar frjálsar. I það minnsta er
vandséð, hvert tjón þeirra verður.
Hitt er svo annað mál, að sennilega eru litlar líkur á því, að þær aðstæður
skapist í lífríki sjávar, að óhætt sé að gefa veiðar frjálsar á nýjan leik, en það er
önnur saga.
9.2 Löggjafínn getur afnumið núverandi kerfí og tekið upp annað kerfí
I öðru lagi getur löggjafinn lagt niður núverandi kerfi og tekið upp annað
kerfi. Er slíkt í samræmi við almennar valdheimildir löggjafans til þess að
kveða á um breytt og bætt skipulag atvinnugreinarinnar. Almennt séð ætti það
ekki að leiða til bótaskyldu að því tilskildu, að þeir, sem fyrir era í núgildandi
kerfi, eigi aðgang að nýja kerfinu og njóti þar jafnræðis á við aðra. Vandséð er,
að slík aðgerð leiði til tjóns fyrir núverandi handhafa veiðiheimildanna.
9.3 Löggjafínn getur ákveðið gjaldtöku fyrir nýtingu auðlindarinnar
í þriðja lagi verður að ætla, að löggjafinn geti ákveðið að láta þá, sem nýta
auðlindina, greiða með einum eða öðrum hætti gjald til samfélagsins fyrir af-
notin, hvort sem sú gjaldtaka er í formi skatta eða þjónustugjalda af einhverju
tagi, t.d. gjald af viðbótarkvóta. Slík gjaldtaka þarf að vera almenn og við fram-
kvæmd hennar gætt að öðra leyti málefnalegra sjónarmiða. Þetta er úrræði, sem
ætla verður, að löggjafanum hafi verið heimilt að grípa til fyrir setningu núgild-
andi laga um fiskveiðistjómun. Rétt eins og löggjafinn gat á sínum tíma lokað
53