Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Síða 82

Leikmannadómendur eru mismargir eftir þvr hvort þeir starfa í tengslum við
almennu dómstólana eða almennu stjórnsýsludómstólana. I málum sem heyra
undir almennu stjórnsýsludómstólana sitja venjulega þrír leikmanndómendur
og einn embættisdómari. I millidómstiginu sitja tveir leikmannadómendur og
þrír embættisdómarar. Aftur á móti sitja einvörðungu þrír embættisdómarar og
enginn leikmannadómandi r einfaldari málum á einkaréttarsviðinu sem rekin
eru fyrir almennu dómstólunum, en í refsimálum sem rekin eru þar sitja ýmist
þrír eða fimm leikmannadómendur og einn embættisdómari.
I þeim tilvikum þar sem leikmannadómendur eru fleiri embættisdómurum
geta þeir borið embættisdómarann ofurliði, séu þeir bæði sammála um forsend-
ur og niðurstöðu.
Hlutverk leikmannadómenda er að miðla almennri þekkingu og reynslu til
dómsins og er ætlað að fyrirbyggja tortryggni hjá almenningi um hlutdrægni
dómsins, enda endurspegli þeir viðhorf hans. Þeim er ætlað að dæma eftir lög-
unum og þeir bera sömu ábyrgð á úrlausnum dómsins og reglulegir dómendur.
Þeim ber og skylda til að halda í heiðri þagnarskyldu reglulegra dómara, gæta
reglna um vanhæfi og áður en þeir taka við starfi sínu sem leikmannadómendur
ber þeim að sverja svokallaðan dómaraeið. Þeir eru ekki lögfræðimenntaðir og
koma úr flestum stéttum þjóðfélagsins. Við heimsóknir mínar á sænska dóm-
stóla kom þetta fyrirkomulag mér mest á óvart. Mér kom undarlega fyrir sjónir
að forstjórinn, sjómaðurinn, eða ljósmóðirin í næsta húsi gætu brugðið sér í líki
dómarans og borið sömu skyldur og sömu ábyrgð á úrlausn einstakra mála og
embættisdómarinn. Þótt opinberir starfsmenn teljist vanhæfir til að gerast leik-
mannadómendur sökum augljósrar hættu á hagsmunaárekstrum, er engu að
síður ljóst að þeir sem skipa þessar stöður þurfa oft að fjalla um málefni sem
snerta þá sjálfa á beinan eða óbeinan hátt. Fyrirkomulag þetta hefur sætt aukinni
gagnrýni á undanfömum ámm, en það á sér þó enn sterka formælendur, sem
segja að réttlæti verði aðeins skilgreint með aðstoð leikmanna og að tiltrú al-
mennings á réttarskipaninni verði meiri fái leikmannadómendur að taka þátt í
handhöfn dómsvaldsins. Gagnrýnendur þessarar skipanar hafa hins vegar sagt
að réttlætinu geti eða ætti fremur að vera unnt að framfylgja á vísindalegri hátt,
án leikmannadómenda og að leikmannadómendur skorti lögfræðilega getu til
að skera úr ágreiningsefnum. Þá halda þeir því enn fremur fram að sé tiltrú
manna á lögum og réttarskipan áfátt, verði lögum einungis breytt af löggjaf-
anum, en ekki í dómstólunum. Enn fremur hafa þeir bent á með réttu, að hætta
sé á að leikmannadómendur fylgi pólitískri sannfæringu sinni, þar sem þeir séu
valdir pólitískt og hafa þessar raddir fengið byr undir báða vængi í Svíþjóð. Má
sem dæmi nefna að nýlega féll dómur í Uppsala Lánsrátt í máli ákæruvaldsins
gegn konu sem staðin hafði verið að búðarhnupli. Hún situr í bæjarstjóm Upp-
sala og allir hinir pólitískt völdu leikmannadómendur vildu sýkna hana, en
embættisdómarinn taldi að það bæri að sakfella hana, þar sem honum þótti ljóst
að sök hefði verið sönnuð. Embættisdómarinn var borinn ofurliði og konan var
sýknuð. Málinu hefur verið áfrýjað til Hovrátten. Þá hefur þetta fyrirkomulag
76