Tímarit lögfræðinga - 01.04.2000, Blaðsíða 62

verið lögð áhersla á einstaklingsbundin vamaðaráhrif úrræðisins og að beiting
þess verði ekki til þess að almenn vamaðaráhrif refsinga minnki. Þessum
markmiðum sé reynt að ná með ákvæði um að samfélagsþjónusta verði því
aðeins beilt að almannahagsmunir mæli ekki gegn því.
Þegar þetta er kannað beinist athyglin fyrst og fremst að eðli og grófleika
þess verknaðar sem dómþoli er dæmdur fyrir. I sumum tilvikum samtvinnast
þetta hæfi dómþola, í öðrum tilvikum þarf svo ekki að vera. Dómþola kann því
að vera synjað um samfélagsþjónustu á grundvelli þess að almannahagsmunir
mæli gegn samþykki umsóknarinnar en ekki á grundvelli vanhæfis. Má sem
dæmi nefna kynferðisafbrotamann, sem í sjálfu sér gæti staðið sig vel í sam-
félagsþjónustu án nokkurra vandræða, en vegna eðlis brotsins er lrklegast að
einstaklingshagsmunir hans yrðu að víkja. Frá upphafi hefur 4 mönnum verið
synjað um samfélagsþjónustu með vísan til almannahagsmuna.
Ymis önnur gróf afbrot geta komið til skoðunar í þessu sambandi, svo sem
ofbeldisbrot, skemmdarverk og fíkniefnabrot. Ekki er útilokað að samþykkja að
dómþoli sem dæmdur hefur verið fyrir slík afbrot gegni samfélagsþjónustu en
að sjálfsögðu þarf að fara mjög varlega í sakimar auk þess sem málið þarf mjög
nákvæma rannsókn. Tengist þetta mati á hæfi dómþola sem nú verður vikið að.
2.3 Hæfí
I 2. mgr. 23. gr. laga um fangelsi og fangavist segir að áður en metið sé hvort
dómþoli teljist hæfur til samfélagsþjónustu, þar með talið hvort líklegt sé að
hann geti innt hana af hendi, skuli fara fram athugun á persónulegum högum
hans. Þessi athugun felst í viðtali við dómþola þar sem kannaður er vilji og
möguleiki hans á því að inna samfélagsþjónustuna af hendi. Einnig kann að
vera ástæða til að afla ýtarlegri gagna svo sem læknisvottorða, vottorða sálfræð-
inga, geðlækna eða annarra sérfræðinga sem hafa meðhöndlað dómþola eða
geta veitt gagnlegar upplýsingar. Er það þá gert með vitund og vilja dómþola.
Jafnframt er leitað til ákæruvalds og lögreglu ef ástæða þykir til.
í athugasemdum við ofangreinda 23. gr., sem er efnislega samhljóða sam-
svarandi ákvæði í lögum um samfélagsþjónustu, kemur fram varðandi það skil-
yrði að dómþoli teljist hæfur til samfélagsþjónustu að með því sé átt við að á
grundvelli persónuskýrslu sem á að taka af dómþola verði talið líklegt að hann
geti staðið við sett skilyrði og að þetta úrræði teljist líklegt til að beina við-
komandi inn á aðrar brautir en áframhaldandi afbrot. Hæfi umsækjanda er því
byggt á heildstæðu mati. Persónulegar aðstæður dómþola og sakarferill er þar
veigamikill þáttur. Ennfremur veita lögskýringargögn oft vísbendingar auk þess
sem að leiða má ýmis sjónarmið af markmiðum laga.
Sakarferill dómþola getur einnig gefið vísbendingar ekki síst ef um er að
ræða margar svo til samfelldar afplánanir óskilorðsbundinna dóma. Hins vegar
kemur það eitt að dómþoli eigi að baki langan og litríkan afbrotaferil eigi í veg
fyrir að dómþoli verði metinn hæfur. Þegar um gróf afbrot er að ræða, svo sem
ofbeldisbrot, er það skoðað hvort að dómþoli hafi hlotið refsingu fyrir sams-
56