Tímarit lögfræðinga - 01.04.2000, Blaðsíða 53

„gerst sekur um“ ótvírætt brot á almennum hegningarlögum. Þessi möguleiki
var afnuminn með 3. gr. laga nr. 24/1999. Fangelsismálastofnun er nú einungis
heimilt að ákvarða um skilorðsrof þegar um rof á öðrum skilyrðum reynslu-
lausnar er að ræða. Er þá aðallega um að ræða rof á sérskilyrðum, svo sem
skilyrði um áfengismeðferð, skilyrði um að sæta sérstakri umsjón, t.d. sál-
fræðings eða geðlæknis, eða skilyrði um að neyta hvorki áfengis eða deyfilyfja.
Hingað til hefur ekki verið gengið svo langt að láta dómþola afplána eftir-
stöðvar refsivistar þótt þeir hafi vanrækt að láta vita af sér á reynslutíma, sbr.
það skilyrði að sæta eftirliti Fangelsismálastofnunar. Reynd eru önnur vægari
úrræði í staðinn.
Síðasta atriðið í lögum nr. 24/1999 sem vert er að vekja athygli á er loka-
málsliður 1. gr. laganna þar sem fram kemur að reynslulausn verði ekki veitt af
vararefsingum fésekta en þess má geta að nokkur bréfaskipti höfðu farið fram
milli dóms- og kirkjumálaráðuneytisins og umboðsmanns Alþingis um það
atriði áður.
3. MÁLSMEÐFERÐ
Þrátt fyrir að þess sé ekki getið í lögum eða reglugerð er gert ráð fyrir því að
dómþoli sæki sjálfur um reynslulausn. Reynslulausnarmál er m.ö.o. ekki tekið
fyrir sjálfkrafa. Verður því að líta svo á að um þetta hafi skapast venja. Ákvörð-
un um reynslulausn er stjórnvaldsákvörðun en samkvæmt 1. mgr. 4. gr. reglu-
gerðar um fullnustu refsidóma nr. 29/1993 veitir Fangelsismálastofnun reynslu-
lausn. Þykir rétt að víkja aðeins að túlkun rannsóknarreglu stjómsýslulaganna á
þessu sviði. Umsókn dóntþola er upphaf og grundvöllur málsmeðferðarinnar.
Fangelsismálastofnun hefur hins vegar frumkvæði að því að afla tiltekinna lág-
marksgagna. Þau gögn em sakavottorð viðkomandi og vottorð um hegðun í
refsivist. Þá er ávallt aflað upplýsinga um hvort málum sé ólokið í refsivörslu-
kerfinu þar sem viðkomandi dómþoli er kærður fyrir refsiverða háttsemi.
Stundum þykir tilefni til að kanna frekar persónulegar aðstæður dómþola, s.s.
aðsetur, atvinnu og fjölskylduhagi. Einnig em dæmi um að læknar og sálfræð-
ingar sem starfa í fangelsunum og Fangelsismálastofnun séu beðnir um skýrslu
um dómþola. Ef dómþoli tilgreinir sérstakar ástæður svo sem heilsufar eða
félagslegar aðstæður, án þess að styðja það gögnum, er honum gefið tækifæri á
að koma þeim að og leiðbeint í því sambandi.
Ekki þykir æskilegt að taka ákvarðanir um reynslulausn með löngum fyrir-
vara. Miðað er við að 3 mánuðir líði að hámarki frá ákvörðun um reynslulausn
til þess að fanginn losnar. Forsendur fyrir reynslulausn geta annars breyst að því
marki að reynslulausn hefði ekki verið veitt við slíkar aðstæður. Ákvörðun um
reynslulausn er matskennd ákvörðun þar sem oft vegast á fjölmörg jákvæð og
neikvæð atriði. Aðeins eitt dæmi er um það hin síðari ár að ákvörðun um
reynslulausn hafi verið afturkölluð, er enda nauðsynlegt að fara varlega í þeim
efnum. Var það gert á grundvelli 2. tl. 25. gr. stjómsýslulaga með vísun til þess
að forsendur reynslulausnar hafi brostið. Þann 24. desember 1999 staðfesti
47