Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Blaðsíða 31

Mannréttindasáttmála Evrópu, löggjafar um málefni fatlaðra og jafnræðisreglu
stjómarskrárinnar. Ekki var byggt á því að brotið hefði verið gegn 2. mgr. 76.
gr. stjórnarskrárinnar, sem fjallar um rétt til menntunar, enda hefur það ákvæði
almennt verið túlkað svo að það tryggi fyrst og fremst rétt til almennrar mennt-
unar en ekki náms á háskólastigi.38 Brot á réttindum stefnanda fólst í því að
Háskóli Islands hafði ekki samþykkt almenn fyrirmæli, sem fylgja ætti við nám
hennar og próftöku sem fatlaðs nemanda, og gætt þess að hún ætti rétt að lög-
um til að geta sem mest staðið jafnfætis ófötluðunr nemendum. Af þessu má sjá
að kveðið er á um athafnaskyldu stjómvalda til að tryggja frelsi einstaklinga á
ákveðnu sviði, í stað þess að rætt sé um takmarkanir á frelsi. Þessi dómur vek-
ur upp áhugaverðar spumingar um það hvort umrætt frelsi manna til menntun-
ar skapi skyldur sem verði einvörðungu lagðar á menntastofnanir á vegum rík-
isins eða hvort þær verði einnig lagðar á einkarekna háskóla og aðra einkaskóla
og hvort ríkinu beri þá að knýja á um að þeim verði framfylgt á þeim vettvangi.
Gæti athafnaleysi ríkisins um að fylgja því eftir leitt til þess að það yrði dregið
til ábyrgðar fyrir brot á skuldbindingum sínum hjá Mannréttindadómstóli Evr-
ópu? Það er síður en svo fjarlæg niðurstaða miðað við fyrri úrlausnir hans um
svipuð tilvik.39
I síðari dóminum var staðfest skylda ríkisins til þess að láta túlka framboðs-
umræður í sjónvarpi yfir á táknmál. Byggðist niðurstaðan á því að það væri
óaðskiljanlegur þáttur í kosningarétti, sem verndaður væri í stjómarskránni og
Mannréttindasáttmála Evrópu, að hafa tækifæri til að kynna sér þau atriði sem
kosið væri um. Var vísað til lagaskyldu ríkisútvarpsins samkvæmt útvarpslög-
um, löggjöf um málefni fatlaðra og jafnræðisreglunnar. Enginn vafi leikur á því
að kosningaréttur er meðal mikilvægustu borgaralegu og stjómmálalegu rétt-
inda, enda undirstaða lýðræðisskipulags, en hann leiðir af sér talsverðar já-
kvæðar skyldur fyrir ríkið. Lagaskylda til þess að kynna framboðsumræður er
vissulega fyrir hendi. Sérstök krafa um að jafnræðis verði gætt í því tilliti gerir
skylduna enn ríkari og vekur upp spurningar um það hversu langt verði gengið
við að fallast á kröfu um að allir skuli fá allt jafnt. Verður nánar vikið að marg-
víslegum álitaefnum um beitingu jafnræðisreglunnar hér á eftir.
10.2 Vernd efnahagslegra og félagslegra réttinda felst í að takmarka
skerðingu á lágmarksréttindum sem þegar eru tryggð með lögum
Áður er lýst því megineinkenni efnahagslegra og félagslegra réttinda að þau
leggja jákvæðar skyldur á ríkið og krefjast ákveðinna aðgerða til þess að verða
virk. Þrátt fyrir það hafa þeir dómar, sem reifaðir voru að framan og vörðuðu
rétt manna til bótagreiðslna og annarrar félagslegrar aðstoðar, einmitt snúist um
38 Alþt. 1994-95, A-deild. bls. 2110.
39 í þessu sambandi má vísa til ítarlegs rökstuðnings Mannréttindadómstóls Evrópu um slíka
aðstöðu í Botta-málinu sem reifaður var í kafla 8.1 að framan, sbr. einnig Björg Tliorarensen:
„Einkaréttaráhrif mannréttindasáttmála Evrópu og skyldur ríkja til athafna samkvæmt sáttmál-
anum“, bls. 109.
99