Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Blaðsíða 30

1988. Árið 1990 voru gerðar breytingar á almannatryggingalögum sem leiddu
m.a. til þess að einn þáttur ellilífeyrisgreiðslna var tengdur við tekjur maka, þ.e.
lækkaði í hlutfalli við tekjur maka yfir ákveðnu marki. Leiddi þessi lagabreyt-
ing til þess að heildargreiðslur til stefnanda lækkuðu um helming. Megin
úrlausnarefnið í málinu laut að því hvort löggjöf sem skerti rétt manna til
greiðslna, sem þegar varð orðinn virkur, bryti gegn 97. gr. norsku stjómarskrár-
innar sem kveður á um að engin lög megi setja með afturvirkum áhrifum.
I dóminum var skírskotað til hins nýja ákvæðis stjómarskrárinnar, 110. gr. c.,
sem vísar til skuldbindinga í alþjóðlegum mannréttindasamningum. Talið var
að hin umdeilda löggjöf bryti ekki gegn skuldbindingum um lágmarksréttindi,
sem alþjóðlegir samningar vernda, varðandi rétt manna til lífeyrisgreiðslna. Lit-
ið var til tilgangs lagasetningarinnar og þess að hún hafði aðeins áhrif á tak-
markaðan hóp ellilífeyrisþega, þeirra sem þegar nutu framfærslu frá maka
vegna tekna þess síðamefnda. Það var niðurstaða dómsins að væntingar stefn-
anda um að ellilífeyrisgreiðslur, sem hann naut, héldust óbreyttar og þau áhrif,
sem lagabreytingarnar höfðu á greiðslur til hans, leiddu ekki tii þess að umrædd
skerðing bryti gegn 97. gr. Var meðal annars litið til þess að það myndi leiða til
óeðlilegrar mismununar gagnvart þeim ellilífeyrisþegum sem byrjuðu að taka
lífeyrisgreiðslur eftir breytingar á almannatryggingalögum.
Aftur má finna ýmsar samsvaranir í þessum dómi við dóm Hæstaréttar í
öryrkjamálinu. Þó er sá grundvallarmunur í niðurstöðu Hæstaréttar Noregs að
hann taldi að skerðing á ellilífeyrisgreiðslum stefnanda gengi ekki svo langt að
lágmarksréttindi hans á þessu sviði væru skert.
10. ÁLYKTANIR AF NÝLEGUM DÓMUM UM ÞRÓUN ÍSLENSKS
RÉTTAR
Með hliðsjón af nýlegum hæstaréttardómum og þróun á alþjóðlegum vett-
vangi, sem lýst hefur verið að framan, má búast við að íslenskir dómstólar muni
í framtíðinni í auknum mæli fást við álitaefni um það hvemig beita skuli ákvæð-
um 76. gr. stjórnarskrárinnar og öðrum réttindum af sama meiði sem lagalegum
efnisréttindum. Eins muni koma til kasta dómstóla fleiri álitaefni þar sem taka
þarf afstöðu til athafnaskyldu stjórnvalda til að tryggja tiltekin réttindi. Miðað
við það, sem á undan er rakið, er fróðlegt að reyna að draga ályktanir af nýleg-
um dómum Hæstaréttar um það hvemig tekist verði á við slfk álitaefni í fram-
tíðinni.
10.1 Skvlda stjórnvalda til athafna er ekki bundin við efnahagsleg og
félagsleg réttindi
í fyrsta lagi má vísa til þess að niðurstöður mála í H 1999 390 og H 1999
2015 staðfesta að skylda til þess að stjórnvöld grípi til aðgerða til þess að
tryggja réttindi er síður en svo bundin við efnahagsleg, félagsleg og menning-
arleg réttindi, hin svokölluðu jákvæðu réttindi. I fyrri dóminum er því lýst að
brotið hafi verið gegn frelsi stefnanda til menntunar, m.a. með vísan til ákvæða
98