Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Blaðsíða 33

málinu, er hins vegar ekki eina dæmið um að erfitt sé að átta sig á beitingu 65.
gr., sem um þessar mundir er haldið mest á lofti allra stjómarskrárákvæða í
dómsmálum sem og opinberri umræðu, stundum með ófyrirsjáanlegum afleið-
ingum.
10.3 Vernd efnahagslegra og féiagslegra réttinda fyrir miliigöngu jafnræð-
isreglunnar
„Þegar þrýstihópamir leika lausum hala með réttindakröfur að leiðarljósi
magnast andstæður milli þegnanna innbyrðis og kröfur á hendur stofnunum
þjóðfélagsins, ríki og sveitarfélögum, um fjárútlát og aðra fyrirgreiðslu verða
háværari. Alls þessa sér merki víða um Vesturlönd, ekki sízt hér á landi“.40 I
þessum ummælum Sigurðar Líndal eru fólgin viss sannindi. Til þess að ráða bót
á þessu ástandi telur hann að áherslubreyting þurfi að eiga sér stað þannig að
hætt verði að tala um réttindi þegnanna, en þess í stað rætt um skyldur þeirra
við samþegna og þjóðfélagið. Þótt hér verði ekki nánar rökrætt hvort nauðsyn-
legt er að breyta áherslum að þessu leyti er það augljóst að jafnræðisregla 65.
gr. stjómarskrárinnar er orðið það tæki sem hvað mest er beitt í baráttu minni-
hlutahópa til að ná fram réttindum til jafns við aðra. Einn þjóðfélagshópur
krefst sömu réttinda og annar eða telur að löggjöf mismuni sér með ólögmæt-
um hætti. Að sjálfsögðu er nærtækt að byggja slíka kröfu á reglu 1. mgr. 65. gr.
sem kveður á um að allir skuli njóta mannréttinda án mismununar.
Eins og áður hefur verið rakið er það fyrir tilstilli jafnræðisreglunnar sem
margvísleg efnahagsleg og félagsleg réttindi hafa fengið aukinn framgang á
vettvangi alþjóðlegra stofnana undanfarinn áratug. I íslenskum rétti er þó enn
sem komið er ekki hægt að benda á afgerandi dómsniðurstöður um „hrein“
efnahagsleg og félagsleg réttindi, til dæmis varðandi félagslega aðstoð, þar sem
jafnræðisreglan hefur ráðið úrslitum. Aðurgreindir dómar Hæstaréttar frá árinu
1999 í málum blinds nemanda við Háskóla Islands og Félags heyrnarlausra
staðfesta þó að minnihlutahópar hafa náð fram réttindum með vísan til jafnræð-
issjónarmiða, þótt þau réttindi væru af meiði borgaralegra og stjómmálalegra
réttinda eða að minnsta kosti á mörkum hefðbundinnar flokkunar réttinda.
Beiting jafnræðisreglunnar til þess að veita réttindi er þó úrlausnarefni, sem
er að mörgu leyti vandmeðfamara heldur en þegar rætt er um skerðingu réttinda
sem þegar eru veitt. Á þeim sex ámm, sem liðin eru frá því að stjskl. 97/1995
tóku gildi, hefur nokkur fjöldi dóma gengið, þar sem reynt hefur á jafnræðis-
reglu 65. gr stjómarskrárinnar. Hér verður ekki svigrúm til þess að lýsa ítarlega
dómaframkvæmd á þessu sviði. í stórum dráttum má þó gera greinarmun á
tvenns konar aðstöðu þar sem kemur til álita að beita jafnræðisreglunni þótt
mörkin séu ekki alltaf glögg. í fyrsta lagi að hópar í þjóðfélaginu, sem af ástæð-
um sem tengjast þeim sjálfum eru í verri stöðu en aðrir, krefjast þess að standa
jafnfætis öðrum til að njóta ákveðinna réttinda. Þetta á sérstaklega við um fatl-
40 Sigurður Líndal: „Félagsleg réttindi og félagslegar skyldur".
101