Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Blaðsíða 57

afstæðis- eða sjálfdæmishyggja, enda geta ákvarðanir stjórnvalds jafnan verið
ómálefnalegar á fjölmargan hátt þótt fallist sé á að tilteknir tveir eða fleiri kost-
ir séu jafn málefnalegir. Þetta getur bæði átt við um hvort taka beri ákvörðun og
nánara efni ákvörðunar. Sérstaklega á þetta þó við um nánara efni ákvörðunar.
Tilteknar fjárhæðir styrkja eða annarra fjárgreiðslna verða til dæmis yfirleitt
ekki rökstuddar til hlítar með vísan til málefnalegra sjónarmiða. Akvörðun
Húsafriðunarnefndar samkvæmt 48. gr. þjóðminjalaga nr. 88/1989 um að N.N.
fái 100.000 krónur í styrk getur verið jafn málefnaleg og hann fái 150.000 krón-
ur og allt þar á milli. Sama gildir einnig oft um tímabindingu leyfa og ýmissa
réttinda. Þessi atriði fara með öðrum orðum að einhverju marki eftir hreinu mati
stjórnvalds sem ekki verður endurskoðað eða gagnrýnt með vísan til málefna-
legra sjónarmiða. Slíku mati stjómvalds er því nokkuð réttilega lýst með heitinu
frjálst mat. Samkvæmt þessu miðar eftirlit dómstóla samkvæmt reglunni um
ómálefnaleg sjónarmið að því að kanna hvort ákvörðun sé röng, eða ómálefna-
leg, en ekki að því hvers efnis ákvörðun hefði orðið ef viðkomandi dómari hefði
farið með stjómvald. Réttarreglan um málefnaleg sjónarmið getur því ekki ráð-
ið til lykta efni stjómvaldsákvarðana með tæmandi hætti.
4.5 Ómálefnaleg og ólögmæt sjónarmið
Hér að frarnan hefur verið staðhæft að siðferði hafi þýðingu við mat dómstóla
á málefnalegum sjónarmiðum. Nánar tiltekið hefur því verið haldið fram að við
mat dómstóla á málefnalegum sjónarmiðum sé að minnsta kosti í sumum tilvik-
unr óhjákvæmilegt að líta til þeirra hagsmuna eða verðmæta sem réttarreglunum
og stjómvöldum er ætlað að þjóna. Sú skoðun að dómstólar taki afstöðu til sið-
ferðilegra verðmæta í störfum sínum að einhverju marki má heita almennt við-
urkennd af fræðimönnum þótt það el'ni verði ekki rætt nánar hér. Hins vegar er
um það deilt hvort telja beri þau siðferðilegu sjónarmið sem dómstólar þurfa
stundum að byggja niðurstöður sínar á til laga og réttar. Með hliðsjón af þessu
má því spyrja hvort æskilegra sé að tala um ólögmæt sjónannið í stað ómálefna-
legra sjónarmiða.
Þau siðferðilegu verðmæti sem dómstólar taka tillit til við niðurstöður sínar
standa augljóslega í nánu sambandi við réttinn. Samkvæmt umræddri reglu eiga
stjómvöld að virða þessi verðmæti, en ekki vinna gegn þeim, við athafnir sínar.
Dómstólar hafa vald til þess að kanna hvort stjórnvöld hafi fullnægt þessari
skyldu sinni án þess þó að þeir geti, eða eigi að geta, sagt stjórnvöldum nákvæm-
lega fyrir verkum. Af þessum ástæðum má með rétti telja ómálefnaleg sjónar-
mið til ólögmætra sjónarmiða þótt ekki sé hér unr að ræða eiginlegar reglur sem
dregnar eru af réttarheimildum með röklegum ályktunum. Það skiptir hins veg-
ar í raun litlu hvort framangreind skoðun dómstóla á þeim sjónarmiðum, sem
liggja að baki stjómsýsluákvörðun, er kölluð lagaleg eða siðferðileg, eins lengi
foreldrinu umfram hitt, sé ákvörðun rétt án tillits til þess hvoru foreldri sé falin forsjáin. Það væri
hins vegar að öllu jöfnu röng ákvörðun fyrir þar til bært stjómvald að hafna því að skera úr ágrein-
ingnum. Hin eina rétta niðurstaða er því óráðin með tilliti til þess hvort foreldrið öðlast forsjána.
125