Tímarit lögfræðinga - 01.05.2001, Blaðsíða 32

hið gagnstæða, þ.e. hvort ríkið hafi gengið of langt í takmörkunum sínum á
félagslegum réttindum. Þetta er athyglisverð nálgun til að leysa úr um hvort
þessi réttindi eru brotin og dómarnir gefa tilefni til að draga ákveðnar ályktan-
ir um það hvernig 76. gr. kunni að verða beitt í framtíðinni.
Hér að framan hafa verið færð rök fyrir því að 1. mgr. 76. gr. tryggi sjálfstætt
ákveðin lágmarksréttindi, m.a. með hliðsjón af ákvæðum alþjóðasamninga sem
mæla fyrir urn „lágmark félagslegs öryggis“. Þá hlýtur að vakna spurning um
það hver á að ákveða inntak þessara lágmarksréttinda. Vandinn við að finna ein-
hverja ákveðna mælikvarða til að byggja á í þessurn efnum leiðir til þess að
dómstólar veigra sér við að slá fram hver þessi lágmarksréttindi eru. Enn frek-
ar er það fallið til að vekja grundvallarspurningar um valdmörk dómstóla og
löggjafarvalds, ef dómstólar taka upp hjá sér að finna sjálfstæð viðmið um lág-
marksfjárhæð bóta eða lágmark annarrar félagslegrar aðstoðar. Það er hins
vegar öllu meðfærilegra úrlausnarefni frá sjónarhóli dómstóla þegar réttur til
ákveðinna bóta er skyndilega skertur verulega frá því sem áður var. Þá er hægt
að nálgast viðfangsefnið út frá því hvort takmörkun á rétti, sem einstaklingi var
þegar veittur, hafi gengið of langt, rétt eins og dómstólar eru vanir að kljást við
í tengslum við hin ýmsu borgaralegu og stjómmálalegu réttindi. Slík var aðstað-
an í dómi Hæstaréttar í öryrkjamálinu frá 19. desember 2000, sem fjallaði um
skerðingu á örorkubótum vegna tekjutengingar, og tilvitnuðum dómum Hæsta-
réttar Noregs sem vörðuðu annars vegar skerðingu á rétti öryrkja til félagslegr-
ar aðstoðar og hins vegar skerðingu á ellilífeyrisgreiðslum vegna áhrifa af tekj-
um maka. I tveimur þessara tilvika var það niðurstaðan að með lagabreyting-
um, sem skertu rétt manna frá því sem áður var veittur með lögum, hefði verið
gengið of langt, þar sem það hefði vegið að Iágmarksréttindum þeirra. í einu
tilvikinu var þó talið að skerðing bótagreiðslna með lögum bryti ekki gegn lág-
marksvernd efnahagslegra og félagslegra réttinda.
I dómi Hæstaréttar í öryrkjamálinu er vísað til jafnræðisreglunnar í 65. gr.
stjómarskrárinnar samhliða þeirri niðurstöðu að breytingar á almannatrygg-
ingalögum brytu gegn þeim lágmarksréttindum sem fælust í 76. gr. stjómar-
skrárinnar. Virðist mega álykta af dóminum að öryrkjum hafi verið mismunað
með ólögmætum hætti vegna hjúskaparstöðu sinnar með lagasetningunni þar
sem bótagreiðslur voru tengdar við tekjur maka. Ætla má að tilvísun til jafnræð-
isreglunnar hafi í reynd verið ofaukið miðað við aðrar röksemdir, sem lágu nið-
urstöðunni til grundvallar, og örðugt er að átta sig á því hvemig henni er beitt.
Fyrst búið var að slá föstu að hin sjálfstæðu lágmarksréttindi 76. gr. hefðu ver-
ið skert, þurfti þá að skera úr um hver voru áhrif jafnræðisreglunnar? Þess má
geta að í sambærilegum norskum málum um félagsleg réttindi var ekkert vikið
að áhrifum jafnræðisreglu eða því haldið fram að mismunun hefði átt sér stað.
Omarkviss beiting jafnræðisreglunnar í dómi Hæstaréttar í öryrkjamálinu leiddi
eins og kunnugt er til verulegra deilna um hvort tenging bótagreiðslna úr
almannatryggingakerfinu við tekjur maka bótaþega fæli í sér brot á 65. gr. Sú
óvissa, sem spratt af tilvísun til jafnræðisreglunnar í dórni Hæstaréttar í öryrkja-
100