Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Blaðsíða 9

áhrif á ákvarðanatöku. Sjá nánar efni Árósasamningsins frá 1998 sem ísland
hefur undimtað.2 Málsmeðferð við umfjöllun mats á umhverfisáhrifum og
opinber umfjöllun um leyfisveitingar vegna framkvæmda3 sem háðar eru slíku
mati á m.a. að tryggja þennan rétt. I þessari grein verður einungis að óverulegu
leyti fjallað um þetta mikilvæga atriði en vakin er athygli á nauðsyn þess að
skoða hvort og hve mikið tillit hefur verið tekið til sjónarmiða almennings og
félaga4 í mati á umhverfisáhrifum, þ.e.a.s. umfram það sem einstaklingsbundnir
hagsmunir kunna að hafa gefið tilefni til hverju sinni og hvort ástæða sé til þess
að tryggja rétt almennings og félaga enn frekar með lagasetningu.
Aðaltilgangur þessarar greinar er að fjalla um nokkur ákvæði í lögum nr.
106/2000 um mat á umhverfisáhrifum og sambærileg ákvæði í eldri lögum nr.
63/1993 um sama efni. í greininni verður því haldið fram að orðalag og fram-
kvæmd 2. mgr. 11. gr., sbr. 16. gr. laganna, og sambærileg ákvæði í eldri lögum
stuðli ekki að aukinni umhverfisvernd, valdi réttaróvissu m.t.t. hagsmuna fram-
kvæmdaraðila og almennings, óljóst sé hvort úrskurður um mat á umhverfis-
áhrifum bindi leyfisveitanda og að tiltekinn misskilningur komi fram í lögunum
um hlutverk og tilgang mats á umhverfisáhrifum. Fjölmargir stjórnsýsluúr-
skurðir hafa verið kveðnir upp á grundvelli laganna vegna mats á umhverfis-
áhrifum á báðum stjómsýslustigum. Það sem helst vekur athygli í þessum úr-
skurðum er sú staðreynd að sjaldan hefur verið komist að þeirri niðurstöðu að
tiltekin framkvæmd, háð mati á umhverfisáhrifum, muni hafa í för með sér
umtalsverð umhverfisáhrif. Þetta vekur nokkrar spumingar, m.a. þá af hverju
mat á umhverfisáhrifum er yfirleitt gert ef oftast er hægt að draga úr umhverf-
isáhrifunum þannig að þau verði ekki umtalsverð með svokölluðum mótvæg-
isaðgerðum eða fyrirbyggjandi aðgerðum.
Bent skal á að í þessari grein verður ekki gerður samanburður á nýju lögun-
um um mat á umhverftsáhrifum og þeim eldri nema að takmörkuðu leyti eða at-
hugað hvort þau nýju samrýmast meginatriðum tilskipunar 85/337/EBE um mat
á áhrifum sem tilteknar framkvæmdir á vegum hins opinbera eða einkaaðila
kunna að hafa á umhverfið, sbr. tilskipun 97/11/EB sem breytir þeirri fyrr-
nefndu, en ég hef áður fjallað um nokkur atriði sem þetta varðar á opinberum
vettvangi.5 Báðar þessar tilskipanir eru hluti af samningnum um Evrópska efna-
2 Á ensku: Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-making and
Access to Justice in Environmental Matters. Sjá nánar tillögu til þingsályktunar um fullgildingu
Árósasamnings um aðgang að upplýsingum, þátttöku almennings í ákvarðanatöku og aðgang að
réttlátri málsmeðferð í umhverfismálum. Alþt. 2000-2001, A-deild, þskj. 1032. Þegar þessi grein
var í undirbúningi vorið 2001 hafði ísland ekki fullgilt samninginn.
3 í eftirfarandi umfjöllun verður iðulega vísað til framkvæmda þótt mat á umhverfisáhrifum sé
oftast gert vegna framkvæmda og eftir atvikum vegna starfsemi sem framkvæmdunum fylgir.
4 Hér er átt við félög og félagasamtök sem stofnuð eru og starfa með það að markmiði að auka um-
hverfísvemd með einum eða öðrum hætti.
5 Sjá srein mína í Morgunblaðinu „Frumvarp til iaga um mat á umhverfisáhrifum" sem birtist þann
15. apríl 2000.
157