Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Síða 59

rétt í Danmörku fyrir 7. júlí 1991 að skattleggja ákvæði (terminskontrakter)
samkvæmt f-lið 4. gr. DSL sem skattgildir brúttótekjur af „Lotterispil samt and-
et Spil og Væddemaal", en grein þessi er hliðstæð 4. tl. A-liðar 7. gr. SL.8 í
þriðja lagi eru samningsaðilar með gerð afleiðusamninga að reyna að tryggja
sig fyrir hugsanlegum verðbreytingum - hækkunum eða lækkunum - í framtíð-
inni fyrir sem minnstan mögulegan kostnað. Gegna þeir því afar þýðingarmiklu
hlutverki við hvers konar áhættustýringar í nútíma atvinnurekstri banka og
verðbréfafyrirtækja. Verður nú gerð grein fyrir nokkrum helstu tegundum af-
leiðusamninga svo að auðveldara verði að skilja hvemig gera eigi upp og skatt-
leggja tekjur af þeim.
2.1 Valréttur (option)
Með valrétti er átt við samning milli tveggja aðila þar sem annar þeirra, út-
gefandi (utsteder), gefur hinum, eiganda (n. innehaver, d. indehaver), kost á að
krefjast tiltekinnar eignar (aktiv) eða skuldar (passiv) á fyrir fram ákveðnu
verði innan tilgreinds tíma eða á nánar tilgreindum tíma. í daglegu máli er þó
venjulega sagt að útgefandi hafi selt valrétt en eigandi keypt hann.9
Valréttur veitir eiganda þannig rétt en ekki skyldu til að krefjast greiðslu. Sé
valréttur óhagstæður getur eigandi þess vegna látið ógert að krefjast efnda
samningsins og fellur valrétturinn þá niður ónotaður. Til að öðlast rétt sam-
kvæmt valrétti verður eigandi að greiða útgefanda gjald. Er það venjulega gert
við undirritun valréttarsamningsins og kallast þóknun. Þóknun sem greidd er
fyrir valrétt er ekki endurkræf þótt valréttur falli niður ónýttur.
Valréttur veitir eiganda oftast rétt til að kaupa eða selja tiltekin verðmæti og
í samræmi við það nefnast slíkir samningar kaupval (d. kpboption, e. call op-
tion) og söluval (d. salgsoption, e. put option). Við gerð kaupvalsréttarsamnings
undirgengst útgefandi gegn greiðslu ákveðinnar þóknunar söluskyldu sem sam-
svarar kauprétti eigandans. Við gerð söluvalsréttarsamnings undirgengst útgef-
andi gegn greiðslu ákveðinnar þóknunar á hinn bóginn kaupskyldu er samsvar-
ar sölurétti eigandans.
Þegar um kaupval er að ræða ráðast hagsmunir eiganda valréttar af því að
geta krafist þess að útgefandi selji honum hin undirliggjandi verðmæti á lægra
verði en markaðsverði þeirra nemur.
8 Sjá Engholm Jacobsen o.fl.: Skatteretten 1,3. útg., bls. 596. Skýrar kemur þetta þó fram í 1. útg.
umrædds rits, bls. 553, sbr. tilvísun 409.
9 Sjá Zimmer o.fl.: Bedrift, selskap og skatt, bls. 175; Engholm Jacobsen o.fl.: Skatteretten 1, 3.
útg., bls. 603; Lodin o.fl.: Inkomstskatt 1, 6. útg., bls. 171. í 19. tl. b-liðar 2. gr. laga nr. 99/2000
um breyting á 2. gr. laga nr. 13/1996 um verðbréfaviðskipti eru valréttarsamningar skilgreindir svo:
„Afleiðusamningur sem veitir öðrum samningsaðila, kaupanda, rétt en ekki skyldu til að kaupa
(kaupréttur) eða selja (söluréttur) tiltekna eign (andlag samnings) á fyrir fram ákveðnu verði (val-
réttargengi) á tilteknu tímamarki eða innan tiltekins tíma. Sem endurgjald fyrir þennan rétt fær hinn
samningsaðilinn, útgefandinn, ákveðið gjald sem segir til um markaðsvirði réttarins við upphaf
samningstímans".
207