Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Blaðsíða 65

Við gerð staðlaðra samninga greiðir hvorugur viðsemjenda nokkra þóknun.
Þegar um framtíðarlegan samning (futurekontrakt) er að ræða fer hins vegar
fram daglegt uppgjör ásamt lokauppgjöri við afhendingu hins undirliggjandi
verðmætis eða þegar samningurinn rennur út, eins og að ofan greinir. Til við-
bótar við gengisáhættuna, sem samningsaðilar taka, verður því að gera ráð fyrir
sérstakri uppgjörsáhættu á samningstímanum. Á skipulögðum tilboðsmörkuð-
um er þessi áhætta að jafnaði upphafin með því að greiðslumiðstöð (clearing-
sentralen) kemur inn í framtíðarlegan samning sem gagnaðili viðsemjenda á
sama hátt og lýst var hér að framan varðandi valrétt með því að reikna út sér-
stakt jaðarverð (marginal verdi) er samningsaðila ber að setja sem tryggingu
fyrir hinum framtíðarlegu skuldbindingum sínum. Er útreikningur jaðarverðs-
ins gerður á grundvelli staðlaðra reglna sem kallast SPAN-kerfi en það stendur
fyrir Standard Portfolio Analysis of Risk og er það venjulega innt af hendi sem
innlögn á bankareikning er hlutaðeigandi greiðsiumiðstöð fær svo jafnan hand-
veð í.
Eftir gerð framtíðarlegs samnings sér greiðslumiðstöðin um að fram fari
útreikningur á hagnaði og tapi í lok hvers dags miðað við lokagengi hins undir-
liggjandi verðmætis daginn áður en samningurinn var gerður. Hagnaður eða tap
seljanda og kaupanda framtíðarlegs samnings er því gert upp daglega fyrir
milligöngu greiðslumiðstöðvarinnar. Á gjalddaga framtíðarlegs vaxtasamnings
afhendir seljandi svo hin undirliggjandi verðmæti og fær í staðinn uppgjör mið-
að við hið fyrir fram ákveðna innlausnargengi. Víða er þó heimilt að fram-
kvæma uppgjörið í formi mismunargreiðslu og fer þá engin afhending fram.
Flestum framtíðarlegum samningum lýkur áður en þeir gjaldfalla með því að
hlutaðeigandi aðili kaupir eða selur sams konar samning þar sem staða hans er
andhverf við það sem hún var í upphaflega samningnum. Hafi maður þannig
gert framtíðarlegan samning, sem kaupandi hinna undirliggjandi verðmæta,
lýkur hann viðskiptunum með því að gera annan samning sem seljandi slíkra
verðmæta. Hagnaður eða tap af viðskiptunum fer hins vegar eftir því hvort hin
undirliggjandi verðmæti hafa hækkað eða lækkað á meðan.
Dæmi 6. A, sem er fjárfestir, hefur mikla trú á því að vextir muni lækka með þeirri
afleiðingu að gengi á skuldabréfum muni hækka. Til að hagnast á því kaupir hann 10
framtíðarlega vaxtasamninga og miðast samningsverðið við gengið 87,26. Fyrir
þessa samninga verður A að setja 1.500.000 kr. tryggingu sem reiknuð er út á grund-
velli hins svokallaða SPAN-kerfis. í lok fyrsta dags viðskiptanna er gengi skulda-
bréfanna 87,28 og næstu þrjá dagana sveiflast það upp og niður eins og hér er sýnt.
Á fjórða degi lýkur A svo viðskiptunum með því að gera annan sams konar samning
en þá sem seljandi. Heildarfjárhæð skuldabréfanna er 10.000.000 kr. og jafngildir því
hver gengisbreyting upp á 0,01 verðmætinu 1000 kr. Svigar utan um greiðslu merkja
tap.
213