Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Side 69

þegar samningur um áskriftarréttindi er gerður heldur aflar útgefandi þess
venjulega síðar þegar eigandi nýtir rétt sinn og krefst afhendingar. Eðli áskrift-
arréttar takmarkar einnig hvaða eignir geta verið undirliggjandi verðmæti. Til
eru áskriftarréttindi er hafa kröfur sem undirliggjandi verðmæti. Algengast er
hins vegar að hlutabréf séu notuð í þessu skyni og verður við það miðað hér á
eftir. Útgefandi áskriftarréttar er því hlutafélag þegar svo stendur á.
Forgangsréttur (fortrinnsret) til áskriftar að hlutabréfum veitir leyfi til að
kaupa hlutabréf á formarkaði (fdrstehándsmarked), það er að segja á undan öðr-
um á sama hátt og áskriftarréttur. Nauðsynlegt getur þó verið að halda þessu
tvennu aðgreindu því að ekki er víst að skattlagning réttindanna sé eins. Þannig
veitir áskriftarréttur handhafa rétt til að krefjast þess að hlutafélag hækki hlutafé
sitt með útgáfu nýrra hluta. Forgangsrétt er hins vegar ekki unnt að nýta fyrr en
hlutafélag hefur tekið ákvörðun um hlutafjárhækkun. Eigandi hans getur því
ekki krafist þess að hlutafélag hækki hlutafé sitt. Á réttindum þessum er einnig
sá munur að áskriftarréttur hvílir á samkomulagsgrundvelli en í lögum er
ákveðið hverjir hafa forgangsrétt. Þá er gildistími áskriftarréttar tiltölulega
langur og fyrir útgáfu hans er unnt að krefjast þóknunar.
Greina má á milli áskriftarréttar, sem er tengdur öðrum eignum svo sem kröf-
um og hlutabréfum, og áskriftarréttar sem getur staðið einn sér. Skiptiskulda-
bréf (konvertibel skuldebrev) er dæmi um samband áskriftarréttar og kröfu.
Samband áskriftarréttar og hlutabréfa kallast hins vegar áskriftarréttarhlutabréf
(tegningsrettsaktier). Áskriftarréttindi, sem eru tengd skuldabréfum og hluta-
bréfum, er unnt að skilja frá þeim með skiptingu skuldabréfsins og hlutabréfs-
ins. Einnig getur áskriftarréttur verið sjálfstæð eign frá útgáfudegi. I saman-
burði við mörg önnur lönd eru möguleikar til útgáfu áskriftarréttar hér á landi
tiltölulega takmarkaðir. Skal nú gerð grein fyrir þeim.
í hlutafélagalögum er heimilt að gefa út tvenns konar áskriftarréttindi. Er
fyrri heimildina að finna í 48. gr. HLU og samkvæmt henni getur hluthafa-
fundur heimilað félagsstjórn að taka skuldabréfalán er veiti lánardrottni rétt til
að breyta kröfu sinni á hendur félaginu í hlut í því enda ákveði hann samtímis
í samræmi við 41. gr. að heimila félagsstjórn að framkvæma nauðsynlega hluta-
fjárhækkun. Óski hluthafi að nýta sér þennan rétt verður hann því að umbreyta
allri kröfunni í hluti. Er því ekki heimilt að skipta hluta hennar í hluti og fá
endurgreitt með vöxtum í reiðufé það sem eftir er. Þá sýnist ekki heldur heimilt
að skilja áskriftarréttinn og kröfuna í sundur. Er því ekki unnt að selja hann
sérstaklega. Notkun áskriftarréttar, sem er tengdur kröfu samkvæmt 48. gr.
HLU, er því bundin við endurgreiðslu skuldarinnar eða umbreytingu hennar í
hlutabréf. Er hann því dæmi um rétt sem er tengdur annarri eign sem er úti-
standandi krafa í þessu tilviki.
Síðara dæmið um áskriftarrétt, er hlutafélagalög hafa að geyma ákvæði um,
er hins vegar að finna í 45.-46. gr. HLU og sá áskriftarréttur sem þar um ræðir
getur staðið einn sér. Réttinn er hins vegar aðeins heimilt að gefa út samtímis
ákvörðun um hlutafjárhækkun og af ákvæðinu verður ekkert ráðið hvort heimilt
217