Uppeldi og menntun - 01.01.2008, Síða 51

51
JÓNA GUÐBJÖRG TORFADÓTTIR, hAFDÍS INGvARSDÓTTIR
Hjálpi nemendum að skilja ástæðurnar fyrir þeim reglum og væntingum sem •
ríkja í skólastofunni.
Kenni alla þá færni sem skiptir máli og nemendur kann að skorta.•
fái nemendur til að taka þátt í samstarfs- og lausnaleitarferli sem miðar að •
því að koma í veg fyrir slæma framkomu.
Noti refsingarlausar leiðir til að stjórna hegðun nemanda þegar það er nauð-•
synlegt (Watson, 2003, bls. 4, lausleg þýðing).
N. Noddings, sem er heimspekingur, menntunarfræðingur og tíu barna móðir, hefur
lagt mjög mikið af mörkum til umræðunnar um umhyggju í samskiptum kennara og
nemenda og siðferðislegt gildi hennar. Noddings (1992; 2002) segir þörfina fyrir að
veita og þiggja umhyggju sammannlega. öll þörfnumst við þess að aðrar manneskjur
sýni okkur umhyggju; að okkur sé sýndur skilningur, virðing og viðurkenning. Til
að manneskja geti sýnt umhyggju verður hún að vera næm á þarfir annarra og beina
athyglinni frá eigin aðstæðum, a.m.k. um stundarsakir, til þess að hún geti gert þarfir
annarra að sínum eigin. Í þessu felst ekki aðeins athygli heldur einnig löngun til þess
að vera annarri manneskju til halds og trausts og hugsa um þarfir hennar. Umhyggja
er þó ekki aðeins á annan veginn heldur grundvallast hún á tengslum milli tveggja
aðila, þess sem veitir umhyggju og þiggjandans. Lærdómurinn sem felst í að þiggja
umhyggjuna er fyrsta skrefið í siðfræði menntunar, segir Noddings. Það er hins veg-
ar ekki aðeins hlutverk kennarans að byggja upp umhyggjusöm samskipti við nem-
endur sína, þar sem hann veitir umhyggjuna, heldur ber hann einnig ábyrgð á því að
koma nemendum sínum til þess þroska að þeir geti sýnt umhyggju.
Noddings telur skólann mikilvægan vettvang til þess að hlúa að siðferðisþroska
nemenda. Þar þurfa að koma til fjórir meginþættir:
fyrirmynd (modelling). •
Samræða (dialogue).•
framkvæmd (practice). •
Staðfesting (confirmation). •
Kennarar eru mikilvægar fyrirmyndir nemenda sinna. Þar nægir ekki að þeir segi
nemendum sínum að bera umhyggju fyrir öðrum heldur þurfa þeir að sýna nem-
endum sínum mikilvægi umhyggjunnar í samskiptum við þá. Með samræðu segist
Noddings eiga við samtal sem er algerlega opið, hvorugur aðilinn veit hvernig því
lýkur. Það er engin fyrirfram gefin niðurstaða eða lausn sem má vænta. Samræðan
gefur kennurum færi á að færa í tal umhyggjuna sem þeir leitast við að sýna. Um
leið gefur hún nemendum tækifæri til þess að varpa fram spurningum sem hjá þeim
vakna. Loks er samræðan hjálpleg vegna þess að þeir sem að henni standa geta kom-
ist að vel upplýstri niðurstöðu. Hún er því sérstaklega áhrifarík til þess að efla hug-
myndir nemenda um breytni sem er til fyrirmyndar. Þá hefur samræðan ekki minna
vægi í því að mynda tengsl milli viðmælenda og getur stuðlað að umhyggjusömum
samskiptum. Til þess að nemendur geti þroskað með sér hæfni til að sýna umhyggju
þurfa þeir sjálfir að upplifa umhyggju og þá þarf jafnframt að veita þeim tækifæri til
þess. Þetta getur þó verið erfitt í skólakerfi þar sem árangursmat byggist á einkunna-